فساد اقتصادی در ایران امروز مبدل به پدیده‌ای کاملاً نظام مند و”سیستماتیک” شده و تمامی ارکان حاکمیت نظام اسلامی را فرا گرفته است. آغاز این فرآیند به پایان دهه شصت و روزهای پس از پایان جنگ ایران و عراق بر می گردد که با شکل گیری نخستین ساختار مافیایی امنیتی-نظامی در کشور همراه بوده است. اکنون دیگر در نظام بر خاسته از ولایت فقیه واژه “اقتصاد ملی” معنای خود را از دست داده است. مجموعه نهادهای غیر انتخابی زیر نظر رهبری و تشکل های مافیایی برخاسته از آن و همچنین نهادهای اقتصادی و امنیتی سپاه پاسداران که آن هم تحت نظارت رهبری قراردارند، بازوی نیرومند اقتصادی دولت سایه در ایران را تشکیل می دهند. این مجموعه مافیایی اکنون سایه سنگین خود را بر اقتصاد کشور گسترانیده است و دولت رسمی که طی سه دهه گذشته هر آئینه ضعیف تر شده، اینک آخرین نفس‌های خود را می کشد. در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه، دولت سایه با مهندسی انتخابات و حذف اکثریت نامزدهای غیر خودی از سوی شورای نگهبان راه را برای به قدرت رسیدن یکی از مهره های وفادار خود و کنترل کامل دولت رسمی هموار کرده است.
نتیجه تسلط دولت سایه بر اقتصاد کشور، غارت و چپاول ثروت های ملی و در همان حال گسترش فقر و فلاکت مردم ایران بوده است. به روایت آمارها هم اکنون بیش از ۷٠ درصد مردم ایران از نظر معیشتی به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند.
بهزاد نبوی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌وگویی در ماه سپتامبر ٢٠۱۹ با سایت «الف» و در پاسخ به این پرسش که قدرت اقتصادی در ایران بطور مشخص در دست چه کسی است و به چه کسانی ارتباط دارد، گفته است:« در ایران چهار نهاد وجود دارد که ۶۰ درصد ثروت ملی را در اختیار دارند؛ ستاد اجرایی فرمان امام، آستان قدس و بنیاد مستضعفان و قرارگاه خاتم الانبیا و هیچیک از اینها ارتباطی با دولت و مجلس ندارند.»
چهار نهاد مورد اشاره آقای نبوی که بر اقتصاد ایران تسلط دارند، زیرنظر مستقیم و غیر مستقیم علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی قرار دارند. سه نهاد: ستاد اجرایی فرمان امام، آستان قدس و بنیاد مستضعفان زیر نظر مستقیم آیت‌الله خامنه ای قرار دارند و قرارگاه خاتم الانبیا نیز از زیرمجموعه‌های سپاه پاسداران است که فرمانده آن را رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌کند.
بهزاد نبوی همچنین گفته است: اقتصاد کشور تحت کنترل مجلس و دولت نیست و قدرت واقعی در کشور در دست این دو نهاد رسمی نیست. او درباره اختیارات دولت گفته:«اختیارات دولت بر طبق قانون اساسی حدود ۱۰ الی۲۰ درصد کل اختیارات اداره کشور است و باید در همین حد از دولت انتظار داشت». او شرایط کنونی اقتصاد کشور را خراب تر از آن می دادند که بتوان به سهولت آن را درمان کرد…»
آقای نبوی همچنین گفته که قدرت در ایران دست دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب نیز نیست و نباید مشکلات کشور را به عملکرد دو جناح اصلاح‌طلب و اصولگرا تقلیل داد:«اینکه اصلاح طلبان و اصولگرایان موجب نابسامانی های امروز هستند، آدرس غلط دادن است و نباید آدرس غلط داد و آنچه که باعث کاهش سرمایه‌های اجتماعی نظام شده، عمدتا ربطی به عملکرد این دو طیف ندارد. درست است که این دو طیف در درون حاکمیت هستند و ممکن است دولت و مجلس را هم در اختیار داشته باشند، اما قدرت واقعی دست اینها نیست. امروز حتی اقتصاد کشور هم تحت کنترل مجلس و دولت نیست.»
اقتصاد ایران تحت کنترل کیست؟
حمید عنایت نویسنده و تحلیگر مسائل ایران و منطقه در پاریس در یادداشتی اخیراً در یکی از نشریات فرانسوی نوشت: سازمان های بین المللی تخمین می زنند که در ایران حدود ۱٠ هزار نفر وجود دارند که منحصراً منابع مالی، بانکی، نفتی و منابع دیگر را در اختیار دارند. با کمال شگفتی دبیرکل جامعه حسابداران رسمی ایران در دسامبر سال میلادی گذشته با روشی دیگر به همین ارقام نزدیک شده است. اوگفته طی سال های ۹۷ و ۹٨: «حدود ۱٢ هزارشخص حقیقی و حقوقی در ۱٣ هزار واحد اقتصادی کشور نزدیک به ١١۰ میلیارد دلار ارز خارجی مصرف کرده اند. آنها هیچ صورت مالی حسابرسی شده ای را ارائه نداده اند و در همان حال از سوی هیچ مرجعی در ایران مورد بازرسی یا پاسخگویی قرار نگرفته اند.»
طی سال ۱٣۹۷ و ۱٣۹٨، طبق گزارش بانک مرکزی ، ١٨۰ میلیارد دلار از کشور خارج شده است، اما مشخص نیست که دلارهای خارج شده از کشور به چه مصرفی رسیده است. طبق برخی مطالعات، طی این دو سال مبلغ ۳۵ میلیارد دلار برای واردات کالاها و محصولات اساسی مصرف شده است و معلوم نیست که ۱۴۵ میلیارد دلار بقیه به چه مصارفی رسیده است.
پس از توافق هسته ای در سال ٢۰۱۵ بیش از ۱۵٠ میلیارد دلار پول های بلوکه شده ایران از سال ٢۰۱۶ آزاد شد و رژیم ایران حداقل تا خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها حداقل دو میلیون بشکه در روز نفت فروخته است. با این وجود، خیزش های اعتراضی سال های ٢٠١۷ و ٢٠١۹ ناشی از فقر، تورم و بیکاری بسیاری از شهرهای ایران را لرزاند.
حمید عنایت می گوید« حداقل ۶٠ درصد اقتصاد ایران در دست سپاه است. سپاه با از بین بردن عرصه تولید کالاها در ایران، ثروت های نجومی را از ورود کالا از چین و جاهای دیگر بدست آورده است. همه درگاه ها و اسکله های ورودی به ایران در دست آنهاست. آنچه مافیای قدرت نامیده می شود، چیزی غیر از سپاه و شرکتهای عظیم وابسته به بیت رهبری و محافل نزدیک به قدرت نیست که از هرگونه حسابرسی و مالیات معاف هستند.»
البته آقای عنایت فقط به بخش کوچکی از فعالیت های سپاه که همانا بخش واردات کالا و قاچاق است، اشاره کرده است. بخش بزرگی از اقتصاد کشور تحت کنترل بنگاه ها و شرکت های تحت کنترل سپاه است که در صفحات آتی این گزارش در باره جزئیات آن مفصلاً توضیح داده خواهد شد.
حسین راغفر استاد اقتصاد در ایران در گفتگو با خبرگزاری ایلنا در دسامبر سال ٢٠١۹ در باره فرماندهان سپاه پاسداران می گوید:« ژنرال‌های فاسد در همه محافل تصمیم‌گیری از سازمان برنامه و بودجه گرفته تا مجمع تشخیص مصلحت نفود دارند و نمی‌گذارند احدی منافع آنها را تهدید کند…»
فرشاد مؤمنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در مراسم روز دانشجو در آذر ماه سال گذشته گفت:« اقتصاد سیاسی ایران از نقطه عطف پایان جنگ تا امروز هر روز به صورت فزاینده در حال تسخیر شدن به دست مافیا است… تجربه عملکرد سه دهه گذشته این بوده که مردم و به ویژه فرودستان جزو بازندگان بوده اند و تولیدکنندگان در هر سطحی که بیشتر غیرت ملی داشته اند بیشتر قربانی شده اند و نهاد دولت به بیشترین شکنندگی می رسد. نقطه های عطفی هم داشته ایم اما تحریم و کرونا تلخی یک اقتصاد سیاسی به دست مافیا درآمده را به صورت عریان به نمایش گذاشت.»
این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی همچنین تأکید کرد: «کشور با بحران برابری، بحران کارآیی حکومت و بحران مشارکت روبرو است و این کارنامه یک پیام مشخص دارد که نهادهای نظارتی رسمی کفایت بایسته نداشته اند که قبل از مرگ سهراب به درد این اقتصاد برسند.»
ساختار و اجزای تشکیل دهند دولت سایه در ایران
دولت سایه در ایران یک ابر ساختار بسیار پیچیده دارد که ابعاد امنیتی، اطلاعاتی و اقتصادی آن در هم تنیده اند. هدف آن حفظ اسلام سیاسی و گسترش تسلط اقلیتی محدود بر سرنوشت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اکثریت یک ملت بزرگ است.
برخی از تحلیل‌گران استدلال می کنند که دولت سایه در ایران عمدتاً از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شده است. آنان می گویند که حضور گسترده سپاه در بخش های مهم اقتصادی و نهادهای سیاسی کشور این نظر را تأیید می کند. اما هر چند سپاه نقش گسترده‌ای در ساختار دولت سایه در ایران دارد، اما بسیار ساده لوحانه است که ساختار دولت سایه در ایران را به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی محدود کرد.
نتایج تازه ترین پژوهش حسین رسام و صنم وکیل در انستیتوی “هوور” دانشگاه استانفورد آمریکا نشان می دهد که ساختار دولت سایه در ایران بسیار فراتر از سپاه پاسداران می رود و شامل نهادهای قدرتمند تحت نظر دفتر رهبری، سرویس های اطلاعاتی و امنیتی، قوه قضاییه، بوروکراسی مذهبی و نهادهای شبه خصوصی مانند ستاد اجرایی فرمان امام ، سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی، بنیاد تعاون سپاه و بنیاد مستضعفان و شرکت های تابعه آنها و همچنین بسیاری از نهادهای دیگر تحت نظر دفتر رهبری می شود. دولت سایه در ایران در واقع از ترکیب تمامی این نهادها و مجموعه ها تشکیل می شود.
هدف دولت سایه حفظ امنیت و ایجاد ثبات برای تداوم نظام اسلامی در ایران و در همان حال تلاش در راه تمرکز ثروت و قدرت در دست اقلیتی است که مافیای قدرت در ایران را تشکیل می دهند. این هدف با چپاول اقتصاد ملی ایران و در همان حال با افزایش قدرت سرکوب مخالفان تأمین می شود.
تأثیر اقتصادی دولت سایه
امروز، بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران توسط دولت سایه و بخش نیمه خصوصی وابسته به آن و از جمله اشخاصی کنترل می شود که دارای پیوندهای عمیق با محافل قدرت و دولت سایه هستند.
خصوصی سازی در ایران طی دو دهه گذشته سهم عمده ای از دارایی های تحت کنترل دولت رسمی را به شرکت ها و اشخاص مرتبط به دولت سایه منتقل کرده است.
حسین رسام و صنم وکیل در کار پژوهشی خود به عنوان مثال نشان می دهند که شاخکهای اقتصادی سپاه و نیروهای مسلح و بنیادهایی مانند: آستان قدس رضوی، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد پانزدهم خرداد و حتی کمیته امداد امام، در میان سایر نهادهای دولت سایه، کنترل زیادی بر بخش شبه خصوصی اقتصاد ایران دارند.
به عنوان مثال، دارایی های ستاد اجرایی فرمان امام بیش از ١۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود. این نهاد زیر نظر آیت الله خامنه ای در بخش های داروسازی، املاک و مستغلات، مخابرات، نفت و گاز فعالیت می کند.
یادآوری این موضوع حائز اهمیت است که پس از توافق اتمی سال ٢٠۱۵ و طراحی قراردادهای جدید نفتی از سوی وزارت نفت موسوم به ” آی سی پی” برای جذب شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در ایران، ستاد اجرایی فرمان امام از طرق مختلف با اینگونه قراردادها مخالف کرد. این ستاد فقط پس از آنکه وزارت نفت با دو شرکت وابسته به ستاد، یعنی شرکت نفت پرشیا و شرکت توسعه صنایع گاز برای توسعه منابع نفت و گاز قرارداد هایی امضا کرد و موفق شد سهم خود را بگیرد، آرام گرفت و مخالفت با قراردادهای ” آی سی پی” را کنار گذاشت.
پس از ستاد اجرایی فرمان امام، قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران نقش مهمی در چهارچوب دولت سایه ایفا می کند.
قرارگاه خاتم الانبیا کنسرسیومی است که ۱۳۵ هزار نفر را مستقیماً در شرکت های زیر مجموعه ای خود در استخدام دارد و ۳٠٠ هزار نفر دیگر در مشاغلی در دیگر شرکت ها فعالیت می کنند که با این نهاد مرتبط هستند. با احتساب خانواده های آنان، تخمین زده می شود که در ایران در حدود دو میلیون نفر برای تأمین معاش خود به فعالیت های قرارگاه خاتم الانبیاء وابسته هستند. درآمد سرشار و هنگفت حاصل از فعالیت این نهادها بودجه مخفی دولت سایه را تأمین می کند که توسط بیت رهبری کنترل و هدایت می شود.
بیت رهبری
دفتر و یا بیت رهبری نقش اصلی را در هماهنگی ومدیریت دولت سایه به عهده دارد. بیت رهبری در واقع به عنوان ستاد هماهنگی دولت سایه ایفای نقش می کند.
در تشکیلات گسترده دفتر خامنه‌ای شبکه عظیمی از نمایندگان و مسئولان مورد اطمینان به عنوان چشم و گوش این ستاد خدمت می کنند. آنان تمامی ساختارهای دولت سایه در زمینه های اطلاعاتی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی و همچنین تمامی تحولات در کشور را رصد کرده و تحت کنترل دارند. برآوردها نشان می دهند که اندازه و دامنه این سازمان مخوف به نحوی طراحی شده که بتواند پس از مرگ خامنه ای کماکان به کار خود ادامه دهد.
در حالی که آیت الله خمینی برای اداره دفتر خود به تعداد بسیار کمی از مسئولان اعتماد داشت، جانشین وی، علی خامنه ای یک شبکه عظیم متشکل از صدها نماینده و کارمند را در دفتر خود به خدمت گرفته است.
آنان در همه جا به عنوان چشم و گوش رهبری حضور دارند و مستقیماً به خامنه ای گزارش می دهند. برای همه وزارتخانه ها، دانشگاه ها، نیروهای مسلح و نهادهای مذهبی نمایندگانی منصوب شده اند که گزارش کم و کیف امور را به دفتر و خود خامنه ای گزارش می دهند. حتی برای تمامی اموری که به خارج از کشور مربوط می شود، مسئولانی انتصاب شده که به موازات وزارت امور خارجه کار می کنند. مثلاً آیت الله محمدتقی شاهرخی برای جنوب شرقی آسیا و حجت الاسلام محسن ربانی برای آمریکای لاتین به عنوان نماینده کار می کنند.
نمونه دیگری از گستره و قدرت نرم دفتر رهبری دانشگاه آزاد المصطفی است که بودجه رسمی سالانه آن بیش از ٨٠ میلیون دلار است. این دانشگاه در بیش از ۷٠ کشور جهان شعبه دارد.۵٠ هزار دانشجوی این دانشگاه از ۱٢۵ کشور مختلف جهان هستند. این دانشگاه همچنین برای ایجاد سود اقدام به ایجاد شرکت ها و بنگاه های اقتصادی در چندین کشور جهان کرده است.
مدیر این دانشگاه از سوی آیت الله خامنه ای منصوب می شود. مدیر فعلی دانشگاه آزاد المصطفی آیت الله علیرضا اعرافی است. او همچنین رئیس دستگاه متمرکز برای مدیریت سمینارهای حوزه های علمیه سراسر کشور است.
نگاهی به برخی از اشخاص کلیدی بیت رهبری که امور دولت سایه را هماهنگ می کنند
محمد گلپایگانی حلقه داخلی افراد معتمد آیت الله خامنه‌ای در بیت رهبری را مدیریت می کند.
او که پیش تر معاون سابق وزارت اطلاعات بوده و از افراد بسیار قابل اعتماد خامنه‌ای است به عنوان رئیس ستاد دولت سایه انجام وظیفه می کند.
محمد جواد ایروانی، رئیس سابق ستاد اجرایی فرمان امام و وزیر پیشین اقتصاد در سال های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶٨ و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بر کارایی امور مالی و اقتصادی دولت سایه نظارت دارد.
در حالی که سرتیپ پاسدار وحید حقانیان به عنوان معاون امور ویژه دفتر رهبری دستورالعمل هایی را به شاخه های مختلف دولت منتقل می کند، حجت الاسلام احمد مروی هماهنگی نهاد های مذهبی، از جمله آیت الله ها و افراد مرتبط در حوزه های علمیه را به عهده دارد.
حجت الاسلام محسن قمی مسئولیت وزارت خارجه موازی در دولت سایه را برای جهان اسلام به عهده دارد. او تلاش می کند تا اطمینان حاصل کند که مراکز متعدد سیاست خارجی از لحاظ ایدئولوژیک با یکدیگر همسو عمل می کنند.
سرلشکر پاسدار مصطفی ایزدی معاون راهبردی و اشراف فرماندهی کل قوا در ستاد کل نیروهای مسلح است. وی از سال ١۳۶٨ تا سال ۱۳۷۱ فرماندهی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را برعهده داشت. او رابط فرماندهی کل با نیروهای مسلح است و نیروهای مسلح مستقر در سوریه و عراق و همچمنین دفاع ضد موشکی را مدیریت می کند.
علی اصغر میرحجازی، معاون امنیتی، سیاسی دفتر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران است. او رابط دفتر رهبری با دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی کشور است. میرحجازی هدایت طرحهای سرکوب اعتراضات سال ۱۳۸۸ را به عهده داشته است. بسیاری او را چهره پشت پرده اطلاعاتی بیت رهبری توصیف کرده‌اند.
میرحجازی در دهه ۶۰ از اعضای حزب جمهوری اسلامی بود و به دستور علی خامنه‌ای، رئیس جمهوری وقت به سمت معاون امور خارجی وزارت اطلاعات منصوب شد. در دوران زمامداری میرحجازی در این پست، ترور های زنجیره‌ای فعالان سیاسی اپوزیسیون و مخالفان جمهوری اسلامی در خارج از ایران صورت گرفت.
سردار پاسدار ابراهیم جباری، یکى از سیاسى‌ترین و تندرو ترین سرداران سپاه پاسداران فرمانده گارد محافظ آیت‌الله على خامنه‌ای و لشکر مستقل ولی امر است. او در راس نیرویی بیش از ۱٢ هزارسپاهی وظیفه نگهبانی و حفاظت از آیت‌الله على خامنه‌ای و مجموعه ستاد دولت سایه را به عهده دارد. لشکر ولی امر گاهی اوقات برای برقراری نظم در تهران فراخوانده می شود.
حسین طائب، سازمان اطلاعات سپاه که اکنون قدرتمندترین سازمان اطلاعاتی جمهوری اسلامی است را اداره می کند. حسین طائب یکی از مهره های کلیدی دولت سایه و نزدیک به مجتبی خامنه ای است.
سوابق اولیه حسین طائب در سپاه و جنگ بود. او سپس معاون امور خارجی وزارت اطلاعات شد، ولی پس از مدتی و در پی روی کار آمدن دولت محمد خاتمی در نیمه دهه ۷۰ از وزارت اطلاعات کنار گذاشته شد.
پس از بر ملا شدن قتل های زنجیره ای و تصفیه ها در وزارت اطلاعات، حسین طائب که پیش تر مسئولیت حفاظت اطلاعات سپاه پاسدران را در کارنامه خود دارد، به تیمی از مسئولان و معاونان پیشین وزارت اطلاعات در بیت رهبری برای شکل‌دهی تشکیلاتی که به «اطلاعات موازی» مشهور شد، پیوست.
فرماندهی این نهاد اطلاعاتی موازی در بیت رهبری را اصغر میرحجازی، مشاور امنیتی رهبر به عهده داشت و این نهاد اطلاعاتی در ابتدا با حضور افرادی چون علی فلاحیان، مصطفی پورمحمدی و حسین طائب که به “میثم” مشهور بود، شکل گرفت. در همان حال نیز آیت‌الله خامنه‌ای برای دور زدن وزارت اطلاعات در دولت اصلاحات، دستور فعال‌تر شدن واحدهای اطلاعاتی سپاه پاسداران و همچنین بخش‌های اطلاعاتی قوه قضاییه و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی (ناجا) را در چهارچوب حفاظت اطلاعات قوه قضاییه و حفاظت اطلاعات ناجا صادر کرد.
طائب در تیرماه ۸۷ به فرماندهی بسیج منصوب شد. با ادغام نیروی مقاومت بسیج در نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از جمله طرحهای سردار جعفری برای تحول در ساختار سپاه بود، طائب در نیمه مهرماه ٨٨ از این نیرو خداحافظی کرد.
حسین طائب با اعلام رسمی ارتقای جایگاه سازمانی معاونت اطلاعات سپاه به سازمانی مستقل تحت عنوان سازمان اطلاعات سپاه، در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ به ریاست این سازمان منصوب شد که هم اکنون مهمترین و بزرگترین سازمان اطلاعاتی کشور محسوب می شود. حسین طائب نیز کماکان بر این سازمان که عملاً تحت کنترل دفتر رهبری است، ریاست می کند.
حسین رسام و صنم وکیل در گزارش تحقیقی خود در انستیتو هوور اعلام می کنند که سازمان مخوف اطلاعات سپاه پاسداران در بیت رهبری متولد و بالنده شده است.این سازمان دارای صلاحیت فرا قانونی و قضایی برای بازداشت و زندانی کردن شهروندان ایرانی و دیگر شهروندان دارای تابعیت دو گانه است و این تصویر مهم دیگری از عملکرد و نفوذ گسترده دولت سایه در ایران را نشان می دهد.
مجتبی خامنه‌ای
نقش مجتبی خامنه ای در بیت رهبری، یعنی ستاد فرماندهی دولت سایه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مجتبی به عنوان مورد اعتماد ترین عنصر این تشکیلات موازی در نزد پدرش، از وجهه، منابع و شبکه آیت الله خامنه ای محافظت می کند. مجتبی خامنه‌ای در مرکزیت حلقه‌ای از مسئولان اطلاعاتی و نظامی دفتر رهبری قرار داد که به تیم مجتبی خامنه ای معروف است.
نقش مجتبی خامنه‌ای در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ و حمایت از محمود احمدی‌نژاد، نظارت بر مهندسی انتخابات ریاست جمهوری سال ٨٨ و سرکوب اعتراضات گسترده مردمی به نتایج این انتخابات و همچنین سرکوب تظاهرات اعتراضی سراسری دیماه ۹۶ و آبان ۹٨ دیگر بر کسی پوشیده نیست.
نهادهای اقتصادی دولت سایه وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بخش قابل توجهی از فعالیت های اقتصادی ناشفاف خود را از طریق دو نهاد: بنیاد تعاون سپاه و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا پیش می برد.
بنیاد تعاون سپاه در سال ۱۹٨۶ تاسیس شد. بر اساس اساسنامه، این بنیاد یک موسسه غیرانتفاعی است که توسط هیئت امنایی که توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می شود، اداره می شود. اهداف این بنیاد بر اساس اساسنامه آن تأمین نیازهای مالی و مسکن کارکنان سپاه از طریق تهیه زمین و مصالح ساختمانی است. اما این بنیاد با دهها شرکت زیر مجموعه ای خود در عرصه بسیار گسترده ای از فعالیت های تولیدی، خدماتی و تجاری فعالیت دارد. بنیاد تعاون سپاه در واقع یکی از ۵ مجموعه بزرگ اقتصادی کشور به شمار می‌رود که از هرگونه پرداخت مالیات معاف است.
بنیاد تعاون سپاه از جمله در بخش های مسکن، مخابرات و ارتباطات، صنعت خودرو، صنایع ریلی، بانکداری، مالی، کشاورزی، دامپروی، تولید غدا، معدن، گردشگری، پزشکی، رایانه و فناوری اطلاعات فعالیت می کند. این بنیاد همچنین در چند دهه اخیر، نقش بزرگی در اجرای بسیاری از پروژه های پایین دستی و بالا دستی صنایع از سد سازی گرفته تا پتروشیمی داشته است.
بنیاد تعاون سپاه در سال ٢٠٠۹ با خرید اکثریت سهام شرکت مخابرات ایران وارد بازار مخابرات و ارتباطات کشورشد. بنیاد سپس کنترل شرکت همراه اول ایران را کسب کرد. بنیاد تعاون سپاه در سال ٢٠۱٨ و به دنبال بازگشت تحریم های آمریکا سهام خود در این دو شرکت بزرگ را به فروش رساند.
یادآور می شویم که کنسرسیوم “اعتماد مبین” از شرکت هایی چون شهریار مستان، شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران و شرکت سرمایه گذاری توسعه اعتماد تشکیل شده است. اکثریت سهام شرکت مخابرات ایران، شرکت ارتباطات سیار ایران و شرکت صنایع دریایی ایران در اختیار شرکت های زیر مجموعه این کنسرسیوم قرار دارد. این کنسرسیوم زیر نظر بنیاد تعاون سپاه و ستاد اجرایی فرمان امام اداره می شود.
اول آبان ماه سال ۱۳۹۷، بنیاد تعاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیه ای، خبر از خروج خود از کنسرسیوم اعتماد مبین داد. در این اطلاعیه، علت این امر را تدابیر ستاد کل نیروهای مسلح مربوط به خروج این نهاد از سهامداری شرکت های مخابرات (اخابر) و همراه اول (همراه) اعلام کرد.
نگاهی به شرکت‌ها و گروه‌های مهم تجاری و مالی زیرمجموعه بنیاد تعاون سپاه
بنیاد تعاون سپاه در صنعت خودرو سازی کشور حضور پررنگی دارد. بخش مهمی از گروه خودروسازی بهمن (۴۵درصد) متعلق به تعاونی سپاه و بخشی نیز متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری غدیر است. حدود ۱۷درصد سایپا دومین تولیدکننده خودرو در ایران در اختیار بنیاد تعاون سپاه است.
بانک انصار در سال ۱۳۶۷ در قالب صندوق قرض‌الحسنه انصارالمجاهدین کار خود را آغاز کرد و در سال ۱۳۸۹ از صندوق به “بانک انصار” ارتقاء یافت.
بانک انصار با ۶۰۰ شعبه در سرتاسر کشور، چهارمین بانک بزرگ ایران محسوب می‌شود و خود نیز از چندین هلدینگ و شرکت تشکیل شده است. در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۹۹ بانک انصار به طور کامل و رسمی بعد از برگزاری مجمع عمومی در بانک سپه ادغام گردید.
مؤسسه ثامن و مؤسسه مالی و اعتباری ثامن‌الائمه که با نام تعاونی اعتبار ثامن‌الائمه هم شناخته می شود، پیش از ادغام در سال ۱۳۹۷ در بانک انصار ۵۰۰ شعبه در کشور داشته است. این مؤسسه به‌تنهایی تا پایان سال ۸۸ بیش از ۴۳هزار میلیارد تومان تسهیلات به متقاضیان پرداخت کرده است.
هلدینگ صنعتی تعاون سپاه ده ها شرکت از جمله داروسازی سینا، پتروشیمی کرمانشاه وفولاد زاگرس را در برمی گیرد.
در ادامه به شرکت های دیگر زیر مجموعه ایی بنیاد سپاه پرداخته ایم.[1]
پرونده فساد ۱٣ هزار میلیاردی بنیاد تعاون سپاه
این پرونده “مشتی نمونه خروار” از فسادهای بنیاد تعاون سپاه در کسب منافع غیر قانونی از اموال عمومی است. محمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران درباره پرونده‌های فساد دوران شهرداری محمدباقر قالیباف گفت در یک بازه زمانی کوتاه در سال ۹۳، «۱۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان» از اموال شهرداری تهران به شرکت رسا تجارت مبین وابسته به بنیاد تعاون سپاه واگذار شده است.
قرارداد اصلی همکاری شرکت رسا تجارت مبین از شرکت های زیر مجموعه ای بنیاد تعاون سپاه با شهرداری تهران که منجر به چنین واگذاری‌هایی شده است، در تاریخ ۱۳ خرداد سال ۹۳ بین مسئولان شهرداری و سپاه امضا شده است.
پس از طرح شکایت و پیگیری‌طولانی اعضای دوره پنجم شورای شهر تهران برای بازپس گیری اموال شهرداری تهران، محمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگویی که روز ۵ بهمن سال گذشته در روزنامه شرق منتشر شد، گفت نهادهای وابسته به سپاه پاسداران تاکنون پذیرفته‌اند که «پنج هزار میلیارد تومان» به شهرداری خسارت بدهد.
او گفت: مبلغ ۱۷۰۰ میلیارد تومان بدهی بنیاد تعاون سپاه که در گزارش حسابرسی سازمان املاک شهرداری برای سال ۹۴ آمده بوده، در گزارش سال ۹۵ یکباره حذف شده است.
قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء
قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء که بازوی اقتصادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در سال ۱۳۶٨ با دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و توسط محسن رضایی فرمانده وقت سپاه با تفسیر از اصل ١۴۷ قانون اساسی برای مشارکت در امر بازسازی کشور پس از جنگ ایران و عراق تاسیس شد. این قرارگاه به تدریج به پیمانکار اصلی پروژه‌های کلان اقتصادی و صنعتی دولت ایران تبدیل شد.
قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء در بخش های: نفت، گاز و پتروشیمی؛ صنعت و معدن و صنایع وابسته؛ راه و شهرسازی؛ بنادر و سازه های ساحلی؛ حمل و نقل؛ ارتباطات و مخابرات؛ بازار املاک؛ کشاورزی؛ بهداشت و محیط زیست، ماشین آلات سنگین و تولید تجهیزات؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات و طراحی و مهندسی فعالیت می کند. فعالیت های گسترده این قرارگاه از طریق ١١ گروه و هلدینگ و ۱٠ موسسه وابسته هماهنگ می شود.
گروه‌های اصلی تمرکز فعالیت های قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء عبارتند از: گروه هلدینگ دریایی نوح؛ هلدینگ راه و شهرسازی قرب کربلا؛ هلدینگ نفت و گاز و پتروشیمی خاتم؛ گروه سپاسد؛ گروه سپانیر؛ گروه نیروگستر؛ گروه تخصصی شهید رجایی، گروه هلدینگ ارتباطات سماوات، گروه کوثر، گروه عاشورا و گروه تخصصی هلدینگ نیرو.
شرکت‌ها و مؤسسات اصلی وابسته به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء عبارتند از: مؤسسه عمران صنعت؛ مؤسسه عمران ساحل؛ مؤسسه ریل گستر؛ مؤسسه راه سازه؛ شرکت مهندسی نفت و گاز سپانی؛ شرکت مهندسی سپاسد؛ مؤسسه نور؛ مؤسسه سماء؛ مؤسسه مهندسین مشاور ایمن‌سازان و مؤسسه ویژه حرا.
به عنوان مثال برخی پروژه‌های در دست اجرا یا تکمیل شدهٔ قرارگاه در بخش نفت، گاز و پتروشیمی عبارتند از : طرح توسعه فازهای ۱۳، ۱۵، ۱۶، ۲۲، ۲۳ و ۲۴ پارس جنوبی؛ پالایشگاه ستاره خلیج فارس؛ خطوط انتقال نفت، گاز، فراورده و تلمبه‌خانه و خطوط انتقال آب مجموعاً به طول بیش‌از ۱۱ هزار کیلومتر؛ مخازن ذخیره‌سازی با ظرفیت بیش‌از ۶ میلیارد لیتر؛ پتروشیمی فیروزآباد (الفین ۱۴)؛ پتروشیمی دماوند؛ آفسایت فاز ۲ در عسلویه و آناهیتا ؛ کارخانه ان جی ال ۱٢٠٠ جزیره خارگ؛ و کارخانه ان جی ال ۳٢۰۰ اهواز؛ سازه‌های فراساحل از جمله ساخت ۱۰ سکوی دریایی با وزن ۲۳ هزار تن، یک سکوی حفاری نیمه‌شناور آبهای عمیق و حفاری ۸۸ حلقه چاه به طول جمعاً ۴۰۰ کیلومتر.
در شرایط کنونی، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء به عنوان بزرگ ترین پیمانکار ایران با ۵ هزار شرکت خصوصی کار می کند. به گفته مدیران آن، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء در پروژه هایی که ارزش آن کمتر از ٢۳ میلیون دلار باشد مشارکت نمی کند. این بازوی نیرومند اقتصادی سپاه پاسدران تا کنون بیش از ٢۵٠٠ پروژه متوسط و بزرگ در ایران را به پایان رسانیده است.
اگر میانگین ارزش پروژه های انجام شده توسط آن را ٨٠ میلیون دلار در نظر بگیریم، ارزش کل پروژه هایی که توسط قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء انجام شده بیش از ٢٠٠ میلیارد دلار است.
گستره تشکیلات و ثروت افسانه ای این نهاد اقتصادی وابسته به سپاه گویای سهم بزرگ آن در اقتصاد کشور و نفوذ سیاسی آن است.
نهادهای اقتصادی دولت سایه وابسته به بسیج
بسیج فعالیتهای اقتصادی خود را از طریق دو نهاد اقتصادی: بنیاد تعاون بسیج و سازمان بسیج سازندگی انجام می دهد.
بنیاد تعاون بسیج
بنیاد تعاون بسیج در مرداد سال ١٣٧۵ با تصویب علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی تأسیس شد. به موجب ماده یک اساسنامه آن «مؤسسه‌ای غیرانتفاعی، با شخصیت حقوقی و مالی مستقل و وابسته به نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.»
در ماده چهارم اساسنامه در باره اهداف این بنیاد آمده است: «الف؛ ایجاد فرهنگ تعاون و همکاری در میان بسیجیان و پشتیبانی و هدایت آنها جهت استفاده از تسهیلات اقتصادی دولت» و «ب؛ ارائه خدمات به بسیجیان در ابعاد فرهنگی و هنری، علمی و آموزشی، مسکن، وام، مصرف و بهداشت و درمان.»
در ماده هفتم اساسنامه بنیاد تعاون بسیج، شش مؤسسه معرفی شده است که «ارائه خدمات مذکور در بند (ب) ماده چهار به بسیجیان، صرفا از طریق آنها و بدون ایجاد شرکت یا مؤسسه دیگری صورت می‌گیرد»؛ ماده چهار در دو بند «الف» و «ب» اهداف بنیاد را تشریح می‌کند که در بند «ب» آن آمده از طریق «ارائه خدمات به بسیجیان در ابعاد فرهنگی و هنری، علمی و آموزشی، مسکن، وام، مصرف و بهداشت و درمان». شش مؤسسه‌ای که نامشان در اساسنامه آمده عبارت‌اند از: «مؤسسه فرهنگی هنری رزمندگان اسلام»، «مؤسسه قرض‌الحسنه بسیجیان»، «مؤسسه تأمین درمان بسیجیان»، «مؤسسه تأمین مسکن بسیجیان»، «مؤسسه تأمین اقلام مصرفی بسیجیان» و «مؤسسه خدمات علمی و آموزشی رزمندگان».
تا اینجا ظاهراً همه چیز متداول و طبیعی به نظر می رسد، ولی درعمل ما شاهد رویکردی کاملاً متفاوت با اساسنامه بنیاد تعاون بسیج هستیم.
در عمل، این بنیاد که قاعدتاً باید یک موسسه غیر انتفاعی و در خدمت اعضای آن(بسیجان) باشد، اقدام به ایجاد شرکت هایی با ماهیت انتفاعی در بخش های امور مالی، بانکی، بهداشت و درمان، حمل و نقل و دیگر بخش‌های تجاری کرده است و بابت درآمدهای سرشاری که از این طریق کسب می کند، مالیات پرداخت نمی کند.
در اینجا برای نمونه فقط به چند مورد اشاره می شود:
شرکت”جوان‌سیر ایثار”، آنها که سفرهای بین‌شهری زیادی دارند، با نام این شرکت حمل و نقل و گردشگری آشنا هستند. این«شرکت در دیماه سال ۱۳۸۰ با هدف خدمت‌رسانی و ساماندهی حمل‌ونقل زمینی جامعه با موضوع فعالیت حمل‌ونقل داخلی، بین‌المللی، خدمات هوایی، سیاحتی و زیارتی در اداره ثبت شرکتهای تهران به ثبت رسید و فعالیت خود را آغاز کرد.»
شرکت”ریل ترابر سبا” در بخش حمل‌ونقل ریلی فعالیت می‌کند و صاحب واگن‌های قطار است. در مطلبی که تحت عنوان «معرفی قطارهای لوکس غدیر» بر روی وب‌سایت این شرکت قرار دارد، آمده: «قطارهای ویژه غدیر به‌عنوان مجلل‌ترین، ایمن‌ترین و پرسرعت‌ترین قطار کشور با رعایت استانداردهای روز دنیا به سفارش شرکت ریل ترابر سبا و با بهره‌گیری از توان خبره‌ترین متخصصان داخلی تولید شده است و هم‌اکنون همه‌روزه در مسیرهای تهران- مشهد و اصفهان- مشهد و برعکس آماده خدمت‌رسانی به هم‌میهنان عزیز است. در آگهی تأسیس شرکت “ریل ترابر سبا” که مهر ماه سال ١٣٨٨ در روزنامه رسمی کشور منتشر شد، یکی از موضوعات شرکت، «جابه‌جایی ریلی بار و مسافر»، «انجام تمام پروژه‌های مرتبط با حمل‌ونقل ریلی» و… ذکر شده است. همچنین در آگهی تأسیس، شرکت از نوع «سهامی خاص» ذکر شده است.
بانک “مهر اقتصاد”: بانک مهر اقتصاد در سال ١٣٧٢ در ابتدا با نام مؤسسه قرض‌الحسنه بسیجیان آغاز به‌کار کرد. از سال ١٣٨١ به مؤسسه مالی و اعتباری ارتقا یافت. سرمایه اولیه بانک در سال ١٣٧٢ از سوی رهبر جمهوری اسلامی پرداخت شده است.
بانک “مهر اقتصاد” افزون بر یک مؤسسه مالی و اعتباری به عنوان یک هلدینگ فعالیت می کند و چهار شرکت زیر مجموعه ای دارد: شرکت های “کارگزاری مهر اقتصاد ایرانیان”، “تجلی مهر ایرانیان”، “فراسوی شرق” و “شرکت آتیه‌سازان مهر اقتصاد”.[2]
سازمان بسیج سازندگی
سازمان بسیج سازندگی در سال ٢۰۰۰ میلادی تشکیل شد تا جایگزین جهاد سازندگی شود.هدف از تأسیس این سازمان، بسیج جوانان برای توسعه و فعالیت در مناطق محروم کشور بوده است. بودجه سازمان بسیج سازندگی از سوی دولت تامین می شود، ولی دولت هیچگونه کنترلی از نظر مالی بر آن ندارد.
فعالیت های این نهاد خصوصاً در بخش های مسکن، صنعت و کشاورزی گسترش یافته است. به گفته مدیران آن، این نهاد نظامی-اقتصادی ۱۴۵ هزار واحد تولیدی در سیزده بخش مختلف تأسیس کرده است.
بنیاد تعاون ناجا
این بنیاد یک هلدینگ بزرگ وابسته به نیروی انتظامی جمهوری اسلامی است که خود چندین هلدینگ زیر مجموعه‌ای دارد. این بنیاد در سال ۱۳۷۵ تشکیل شده و اساس کار آن کسب منافع با انجام فعالیتهای اقتصادی، تجاری و بازرگانی و از محل سود حاصله خدمات‌رسانی به اعضای نیروی انتظامی است.
فعالیت های این بنیاد در بخش های توسعه، ساخت و ساز، خدمات، فناوری، مالی و سرمایه گذاری است.
ماجرای شرکت صوری بنیاد تعاون ناجا که نفت خام خریده ولی پولش را نداده است
اقتصادنیوز در فروردین سال ۱۳۹۷ نوشت: در گزارش کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس درباره عملکرد اجزا ۱ و ٢ بند “ز” تبصره ۱ قانون بودجه سال۱٣۹۶ کل کشور برخی از نکات مبهم پرونده تخلفات فروش نفت توسط شرکت وابسته به بنیاد تعاون ناجا درباره فروش نفت افشا شد.
در گزارش کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس آمده است: بر اساس توافق بین شرکت “پتروتیما” وابسته به بنیاد تعاون ناجا مقرر شده بود تا میزان ۱٠ میلیون بشکه ماهانه نفت خام و فرآورده‌های نفتی به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار به صورت ماهیانه و با تایید فرماندهی ناجا بدون نیاز به ضمانتنامه بانکی، تحویل و مبالغ آن سه ماه پس از تحویل هر محموله به شکلی که وزارت نفت اعلام می‌کند، پرداخت شود.
براساس این گزارش با وجود پیگیری‌های مکرر شرکت ملی نفت ایران، وصول وجه ارزش محموله نفتی از شرکت پتروتیما به مبلغ ۱٨۵ میلیون و ٢۴٠ هزار دلار تاکنون به نتیجه نرسیده است.
در بخش دیگری از این گزارش خاطرنشان شده است: علاوه بر این، محموله دیگری نیز توسط ناجا به مقدار ۵۹۹ هزار بشکه نفت خام به ارزش ۶۱ میلیون و ۴۴۳ هزار دلار به شرکت پتروتیما تحویل شده است، اما تاکنون این مبلغ با شرکت ملی نفت تسویه نشده است.
این کمیسیون در خصوص نتیجه قضایی بررسی این پرونده یادآور شده بود: بر اساس اطلاعات دریافتی از معاون حقوقی و امور مجلس ناجا، به دلیل عدم تسویه‌حساب شرکت پتروتیما و عدم ارائه اطلاعات شفاف از سوی مدیران وقت این شرکت و بنیاد تعاون، موضوع در سازمان قضایی نیروهای مسلح، مطرح و پرونده قضایی علیه مدیران وقت تشکیل شده است و با توجه به پیگیری‌های قاضی پرونده، در حال حاضر مدیران مذکور به همراه تنی چند از افراد مرتبط با موضوع به حکم قاضی مذکور در زندان بوده، تحقیقات همچنان ادامه دارد و رأی قطعی صادر نشده است.
در این گزارش تصریح شده است: بر اساس آخرین اظهارات معاون حقوقی و امور مجلس ناجا، شرکت پتروتیما هیچ وابستگی به بنیاد تعاون ناجا نداشته و یک شرکت کاملاً خصوصی است و ادعای وابستگی شرکت به بنیاد تعاون، صرفاً بر اساس یک برگ توافقی بوده است که بین شرکت مذکور و بنیاد تعاون ناجا مبادله شده و بر این اساس مقرر بوده است تا ۵٠ درصد سهام شرکت پتروتیما به بنیاد تعاون ناجا واگذار شود.
سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح
این سازمان در سال ٢۰۰٢ میلادی با ادغام سازمانهای بیمه و بازنشستگی سپاه پاسدران، ارتش و نیروهای انتظامی تاسیس شد. رهبر جمهوری اسلامی بر این سازمان نظارت دارد.
این سازمان مسئول ارائه خدمات اجتماعی، بیمه، مراقبت های پزشکی و بازنشستگی به اعضای نیروهای مسلح است.
منابع مالی این سازمان از پرداخت کسورات بیمه و بازنشستگی نیروهای مسلح و در همان حال از طریق منافع مالی حاصل از فعالیت های تجاری و سرمایه گذاری های گسترده این نهاد تأمین می شود.
این سازمان عمدتاً فعالیتهای اقتصادی خود را از طریق دو شرکت بزرگ سرمایه گذاری یعنی: سرمایه گذاری “شستان” و سرمایه گذاری “غدیر” انجام می دهد.
شستان
شرکت سرمایه‌گذاری سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح “شستان” در سال ۱۳۸۶ بر اساس ماده ۹ اساسنامه سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح به منظور به‌کارگیری سرمایه‌های این سازمان با هدف ارتقای توان مالی بازنشستگان تشکیل گردید.
این شرکت در زمینه های ساخت و ساز، معدن و صنایع وابسته، بازرگانی، مالی، انرژی وخصوصاً صنایع پتروشیمی بسیار فعال است. شرکت سرمایه‌گذاری «شستان» سرمایه‌گذاری در حوزه پتروشیمی را به عنوان مهمترین عرصه فعالیت اقتصادی خود در نظر گرفته و هم اکنون احداث زیرساختهای شهرک پتروشیمی مکران به عنوان منطقه سوم انرژی کشور و مخازن فاز ۲ عسلویه را نیز در دست دارد.
شرکت پتروشیمی بوشهر، شرکت پتروشیمی مرجان، شرکت مخازن سبز عسلویه، شرکت توسعه نگین مکران، مجتمع پتروشیمی بدرشرق، شرکت بین المللی Spi ( بازرگانی خارجی؛ صادرات محصولات پتروشیمی) و پالایشگاه ستاره سبز سیراف از جمله شرکتهای زیر مجموعه ای شستان درحوزه پتروشیمی، پالایش و نفت و گاز هستند.
شرکت سرمایه گذاری غدیر
این شرکت در ابتدا شرکت سرمایه گذاری بانک صادرات ومتعلق به بانک صادرات بود. در سال ۱۹۹۵، به سهامی عام تبدیل شد و در همان سال در بورس تهران پذیرفته شد. در سال ۱۹۹۶ به شرکت سرمایه گذاری غدیر تغییر نام داد. در سال ٢٠٠٨ ، مالکیت شرکت سرمایه گذاری غدیر به سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح منتقل شد.
فعالیتهای اقتصادی غدیر در هشت هلدینگ در بخش های پتروشیمی، برق و انرژی، معدن و صنایع وابسته، حمل و نقل، ساخت و ساز تجارت و مالی و فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت متمرکز است. شرکت سرمایه‌گذاری غدیر هم‌اکنون مالکیت ۱۴٠ شرکت را در اختیار دارد، که در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌نمایند و بزرگ ترین سرمایه گذاری در بورس تهران را دارند. از شرکتهایی که سرمایه‌گذاری غدیر اکثریت سهام آنها را در اختیار دارد، می‌توان به: گروه گسترش نفت و گاز پارسیان، هلدینگ توسعه صنایع بهشهر، پتروشیمی پارس، شرکت پالایش نفت بندرعباس اشاره کرد.
ستاد اجرایی فرمان امام
مطابق ماده ۴۹ قانون اساسی، ستاد اجرایی فرمان امام مسئول مدیریت دارایی هایی است که در اختیار رهبر قرار دارد.
ستاد اجرایی فرمان امام در کارهای خیریه ولی عمدتا در فعالیت های اقتصادی فعال است.
در سال ٢٠۱٣، رویترز گزارش داد که دارایی این نهاد بیش از ۹۵ میلیارد دلار برآورد شده است.
بازوی اقتصادی ستاد اجرایی فرمان امام عمدتاً در زمینه املاک و مستغلات فعالیت می کند. سرمایه گذاری ستاد برای فعالیت های اقتصادی از طریق بنیاد برکت و گروه توسعه اقتصادی تدبیر انجام می پذیرد.
بنیاد برکت در زمینه کارآفرینی و توسعه فعالیت می کند. این بنیاد در دسامبر ٢٠٠۷ با سرمایه ۱٢ هزار میلیارد ریال تأسیس شد.
به گفته مدیران بنیاد برکت چهل شرکت زیر مجموعه ای این بنیاد در ساخت مدارس در مناطق روستایی و محروم کشور فعال شدند. همچنین این بنیاد با تأکید بر کار، پروژه هایی را در مناطق محروم کشور هدایت می کند. ایجاد و اجرای پروژه های زیربنایی مانند راه سازی، مسکن فقرا، تأمین آب، برق و خطوط تلفن، مسجد، ساختمان و امور کشاورزی از جمله فعالیت های این بنیاد است.
بنیاد برکت همچنین فعالیتهای خدمات درمانی برای قشرهای محروم انجام می‌دهد.
ارزش دارایی های این نهاد بیشتر از ۵٠ هزارمیلیارد تومان تخمین زده شده است.
گروه توسعه اقتصادی تدبیر
گروه توسعه اقتصادی تدبیر، یکی از غول های اقتصاد و صنعت ایران است.
به گزارش اقتصاد شهروند، گروه توسعه اقتصادی تدبیر شامل هفت هلدینگ از جمله کنسرسیوم توسعه اعتماد مبین (مالک ۳۷ درصد سهام شرکت مخابرات) و بیش از ۶٠ شرکت در حوزه های پتروپالایشی، ساختمانی، دارویی، کشاورزی، معدنی، سلامت، فناوری اطلاعات و مطالعات انرژی و اقتصادی است. این گروه فعالیت های خود را از سال ۱۳۷۸ زیر نظر ستاد اجرایی فرمان امام آغاز کرده و در یک دهه اخیر به عنوان یکی از برترین هلدینگ های اقتصادی، صنعتی و سرمایه گذاری در بازار بورس ایران فعالیت دارد. چهره های شاخص صنعتی و اقتصادی و سیاسی کشور در این مجموعه بزرگ اقتصاد مشغول به فعالیت هستند. این گروه، سهامدار بسیاری از شرکت های دارویی و فلزی و پالایشگاهی در بورس ایران است و صدها هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم در این هلدینگ عظیم اقتصادی کشور مشغول به فعالیت می باشند.
در ادامه نگاهی به برخی از هلدینگ‌هایی گروه تدبیر انداخته ایم که اطلاعاتی درباره آنها وجود دارد.
گروه توسعه انرژی تدبیر
گروه “توسعه انرژی تدبیر” یکی از هلدینگ‌های تخصصی زیرمجموعه گروه توسعه اقتصادی تدبیر است. گروه توسعه انرژی تدبیر، سهامدار ۹ شرکت زیر است: نفت پارس (۵ درصد)، بازرگانی نفت پارس (۱۰۰ درصد)، نفت و گاز پرشیا (۱۰۰ درصد)، حفاری شمال (۱۰ درصد)، شیمیایی مدیران شیمی (۱۰۰ درصد)، پالایش نفت هرمز (۸۰ درصد)، پتروشیمی قائد بصیر (۸۰ درصد)، حفاری تدبیر (۱۰۰ درصد)، ری نیرو (۱۰۰درصد).
شرکت دارویی برکت
این شرکت در بازار دوم بورس با نماد برکت حضور دارد. ارزش بازار این شرکت در حال حاضر ۷۳۰۰ میلیارد تومان است. بازه سالانه قیمت هر سهم برکت بین ۱۸۵ تا ۱۴۱۷ تومان بوده است. قیمت سهم این شرکت در فروردین ۱۳۹۸ به میزان ۱۶۰ تومان بوده که در روز ۱۲ خرداد سال ۱۴۰۰ هیجده برابر شده وبه ۲۸۷۴ تومان افزایش یافته است است. ۵۰ درصد از پرتفوی شرکت دارویی برکت مربوط به سهام شرکت هلدینگ البرز است. هلدینگ البرز نیز صاحب ۶۲ درصد سهام گروه دارویی سبحان، ۶۲ درصد تولیددارو، ۱۱ درصد داروسازی فارابی، ۹ درصد کی.بی.سی، ۵۳ درصد پخش البرز، ۳۶ درصد البرز بالک، ۱۳ درصد رازک و… است. ارزش بازار این هلدینگ در حال حاضر ۸۳۰۰ میلیارد تومان است.
شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران
مالکیت این شرکت نیز به‌صورت سهامداری خاص است و در بورس حضور ندارد. ۴۵ درصد سهام شرکت مبین وان کیش که ارزش بازار روزش به ۱۵۰۰ میلیارد تومان می‌رسد، متعلق به این شرکت است. افزون بر این، بخشی از سهام شرکت مخابرات و شرکتهای توسعه اعتماد مبین، تالیا، ارتباطات جامعه مبین و… در زیر مجموعه این شرکت قرار دارد.
شرکت سرمایه‌گذاری تدبیر
شرکت سرمایه‌گذاری تدبیر از دیگر شرکتهای مهم وابسته به گروه سرمایه‌گذاری تدبیر است که در زمینه سرمایه‌گذاری در بورس فعالیت دارد. این شرکت شامل چندین شرکت از جمله شرکت سرمایه‌گذاری پردیس، شرکت لیزینگ ایران و شرق، شرکت ایران و شرق و شرکت تولید و صادرات ریشمک می‌شود. ۳۶ درصد از سهام شرکت ریشمک متعلق به سرمایه‌گذاری تدبیر و هشت درصد متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری پویاست. در واقع بزرگترین سهم در پرتفوی شرکت پویا (۱۸ درصد) مربوط به شرکت ریشمک است. ۹۹.۹۹ درصد سهام شرکت پویا هم از آن شرکت تدبیر است.
شرکت تدبیر با اینکه در شرکتهای مهمی مانند بانک و بیمه پارسیان، سرمایه‌گذاری پردیس، لیزینگ ایران و شرق، صنعتی آما، سیمان ارومیه و نفت پارس سهام دارد، خودش سهامی خاص است و در بورس حضور ندارد. ۵۴ درصد از سهام شرکت سرمایه‌گذاری پردیس متعلق به تدبیر است. شرکت پردیس بیش از هر چه در حوزه سهام شرکتهای نفتی و پالایشی فعال است؛ به طوری که در پتروشیمی پردیس، پالایش نفت اصفهان، مس ایران، فولاد خوزستان، پتروشیمی جم و دیگر شرکتهای مهم این بخش سهام دارد.
آستان قدس رضوی، بزرگ ترین امپراطوری مالی خاورمیانه
آستان قدس رضوی که مهمترین وقدرتمندترین بنیاد مذهبی ایران است، در واقع یک امپراطوری عریض وطویل بسیار قدرتمند اقتصادی و ثروتمند نیز می باشد. مجله”فوربس” تعیین وتخمین میزان دارایی های آستان قدس رضوی را غیرممکن می داند زیرا آستان قدس رضوی هرگز میزان دارایی ها واموال خود را منتشر نکرده است. آستان قدس رضوی بزرگترین موقوفه جهان است ودرکشورهای دیگر چنین موسسه ای با این مختصات و گستردگی وجود ندارد.
فعالیت های اقتصادی آستان قدس رضوی در سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی متمرکز است. این سازمان در سال ١۹۹۷ تاسیس شده و طبق اساسنامه آن، هدف آن تأمین منابع مالی برای فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی آستان قدس رضوی است.
فعالیتهای اقتصادی این سازمان طی سالهای گذشته بسیار گسترش یافته است. این سازمان در بخش های مختلف مانند صنعت داروسازی، تولید مواد غذایی، تولید فرش، صنعت توسعه و ساخت و ساز از جمله خودرو سازی، اتاق سازی و ساخت ماشین آلات کشاورزی ، کشاورزی و دامداری، بخش نفت و گاز، فناوری اطلاعات، امور مالی و سرمایه گذاری فعالیت می کند.
بر اساس وب سایت آن، سازمان اقتصادی رضوی بیش از هفتاد شرکت زیر مجموعه ای دارد. شرکتهایی مانند شرکت نان قدس رضوی، توسعه نفت و گاز رضوی، شرکت مهندسی قدس نیرو، گروه مپنا، شرکت شهاب خودرو، هلدینگ ساخت و ساز رضوی که به طور مستقیم و غیرمستقیم ۱٢ هزار نفر را در استخدام خود دارد و از نظر دارایی بزرگترین هلدینگ در شرق ایران محسوب می شود.
سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی بیش از ۱۴۵ نوع تولیدات وخدمات مختلف صنعتی، معدنی، کشاورزی، دامی وخدماتی به بازار عرضه می کند. شرکت های مزبور دارایی ها، تولیدات و درآمدهای کلانی دارند. به طور مثال فقط ” شرکت کشت وصنعت انابد ” دارای ۱۰ هزار هکتار زمین زیرکشت می باشد. سطح اراضی جنگلی که درشمال دراختیار “شرکت کشاورزی وعمران جنگل های قدس رضوی” است، ۶۹ هزار و۸۸۰ هکتار است.
مجموعه تولید پسته باغات آستان قدس درکشور به بیش از ۶ هزار تن می رسد که ازاین میزان، ۲ هزارتن پسته خشک به خارج از کشور صادرمی شود.
شمار زیادی از شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی تابعه آستان قدس رضوی در قالب “هلدینگ”های مختلف فعالیت می‌کنند. این هلدینگ‌ها در بخش‌های نساجی، دامپروری، کشاورزی، خودرو سازی، عمران و ساختمان، داروسازی و در بسیاری دیگر از بخش‌های اقتصادی ایران، فعالیت می کنند. هیچیک از این “هلدینگ”ها نه تنها مالیات پرداخت نمی‌کند، بلکه بر اساس برخی از گزارش‌ها، حتی پول آب و برق مصرفی خود را هم پرداخت نمی‌کنند.
بنیاد مستضعفان
بنیاد مستضعفان در سال ۱۹۷۹ با حکم آیت الله خمینی که خواستار مصادره همه اموال منقول و غیر منقول (املاک) متعلق به خاندان سلطنت پهلوی و بنیاد پهلوی و وابستگان آنها و برخی کارخانه‌داران و بازرگانان، با هدف کمک به فقرا و نیازمندان تأسیس شد.
بنیاد مستضعفان به رغم آنکه طبق اساسنامه موسسه‌ای غیرانتفاعی در ایران است، اما پس از شرکت ملی نفت ایران، دومین مؤسسه اقتصادی بزرگ کشور محسوب می‌شود. با این وجود این مؤسسه عریض و طویل که هیچگونه مالیاتی برای فعالیت های اقتصادی خود نمی دهد، نه تنها هیچ کمک شایان توجهی به افراد ضعیف جامعه نمی کند، بلکه بسیاری از شرکت های تابعه آن زیان می دهند و در مواردی برای هزینه های خود از بودجه دولت هم کمک می گیرد.
طبق اسناد موجود حسابداری در وب‌سایت این بنیاد، بیشتر فعالیتهای اقتصادی بنیاد مستضعفان در چهارچوب یازده گروه تخصصی و ۱٨۹ شرکت و مؤسسه در بخش‌های خدمات در امور مالی و فناوری اطلاعات، انتشارات، جهانگردی، سرمایه‌گذاری، خدمات بیمه و بانکداری، پیمانکاری عمومی، تجارت و بازرگانی، معدن و صنایع وابسته بدان، انرژی، ساخت و ساز و کشاورزی متمرکز است. این نهاد همچنین دارای شرکت ها و موسسات فرهنگی و اجتماعی است که فعالیتهای گسترده‌ای در این زمینه دارند.
در سال ۱۳۶۸ بنیاد مستضعفان، مالکیت بیش از ۸۰۰ شرکت و بنگاه اقتصادی را در اختیار داشت، که کلیه آنها از نوع اموال مصادره شده بودند. در پی خصوصی‌سازی و واگذاری اموال به بخش خصوصی، شمار این شرکت‌ها در سال ۱۳۷۸ به ۴۰۰ شرکت رسید، که البته همه آنها واگذار نشد و برخی از آنها، به دلیل سوءمدیریت، تعطیل شد و در سال ۱۳۸۸ این مؤسسه در مجموع مالکیت کمتر از ۱۴۰ شرکت را در اختیار داشته‌است. بانک سینا متعلق به این نهاد است. شرکت زمزم، بنیاد علوی، شرکت نفت بهران و شرکت آزاد راه تهران – شمال از جمله دارایی‌های این نهاد هستند.
این بنیاد در کنار بنیاد شهید و امور ایثارگران، ستاد اجرایی فرمان امام و آستان قدس رضوی، خارج از سیستم دولتی و تحت کنترل رهبر جمهوری اسلامی، اداره می‌شوند و بخشی از اقتصاد ایران را در اختیار دارد. شورای نگهبان در واکنش به تلاش اصلاح طلبان در مجلس ششم، هر گونه تحقیق و تفحص از این نهاد را (همچون سایر ارگان‌های زیر نظر رهبر) خارج از حیطه اختیارات نمایندگان مجلس شورای اسلامی دانست.
سود خالص بنیاد در سال ٢٠۱۶ معادل ۶۴ میلیون دلار و سود سالانه انباشته آن بیش از ۳٢ میلیون دلار گزارش شده است. بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران نسبت به عملکرد بنیاد مستضعفان و شرکت های تابعه آن انتقاد می کنند و عقیده دارند این مجموعه بزرگ اقتصادی علی رغم توانمندی های بالا، از همه ظرفیت ها برای عمل به رسالت های خود بهره برداری نکرده است.
بنیاد شهید
بنیاد شهید در سال ۱۹۷۹ با دستور آیت الله خمینی تاسیس شد. بنیاد به دنبال اصلاحات مختلف در سال ١۹۹۴ و پس از ادغام با سازمان ایثارگران انقلاب اسلامی و ستاد آزادگان فعالیت خود را با نام بنیاد شهید ادامه داد.
این بنیاد دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است و تحت نظارت رهبری اداره می‌شود.
بودجه ۱۳ هزار میلیارد و ۹۵٨ میلیون تومانی آن از محل منابع عمومی تأمین می شود (در سال ٢٠۱٨).
صندوق پس انداز شهید، سازمان اقتصادی کوثر و بانک دی، سه بازوی این بنیاد هستند که فعالیتهای اقتصادی آن را در بخش های مختلف انجام می دهند.
صندوق پس انداز شهید با هدف جمع آوری بخشی از پس انداز و دارایی های فرزندان شهدا (جنگ) برای سرمایه گذاری و حفظ ارزش این دارایی ها و ایجاد ارزش افزوده برای آنها تأسیس شده است.
این شرکت در بخش های مختلف از جمله زمینه هایی مانند تجارت، املاک و مستغلات، سرمایه گذاری و امور مالی ، سوخت و انرژی و زیر ساخت ها فعالیت می کند. این شرکت در سال ٢٠٠۵ در بورس تهران پذیرفته شد.
سازمان اقتصادی کوثر چهار دهه است که در اقتصاد کشور فعال است. مأموریت آن اجرای یک نقش موثر در اقتصاد ملی از طریق فعالیت های مختلف(تعریف نشده است) به هدف تأمین اجتماعی و خدمت به خانواده های شهدا و جانبازان است.
بانک دی، یا به عبارت دقیق تر، گروه مالی دی در سال ٢٠۱٠ تاسیس شده است. این گروه، بازوی بنیاد در بازارهای مالی و فعالیت های بانکی و بیمه است. مانند بانک های دیگر، بانک دی دارای یک شبکه گسترده از شرکت ها در بخش مالی است که از جمله شامل صرافی ها ودفاتر مبادله، لیزینگ و شرکت های کارگزاری سهام و بیمه است.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
این بنیاد به دستورآیت الله خمینی در فروردین ماه ۱۳۵۸ تاسیس گردید. ارائه طرحهای مورد نیاز برای ایجاد مسکن اقشار کم درآمد در روستا ها و شهرها، انجام پروژه‌های کارشناسی دربارهٔ زمین های روستایی، کمک در جهت تأمین مصالح ساختمانی و تهیه و ارایه طرحهای لازم برای بازسازی مناطق آسیب‌دیده در اثر جنگ، سیل، زلزله و سایر سوانح طبیعی و اجرای آنها با مشارکت مردم و هماهنگی با سازمان‌ها و دستگاههای ذی‌ربط از جمله مهم ترین اهداف این بنیاد است. مسکن مهر مهمترین طرح تحت اجرای این بنیاد است.
بنیاد بنیاد مسکن انقلاب اسلامی دارای یک دفتر مرکزی در تهران ، ۳۱ شعبه در مراکز استان ها و بیش از ٢۷٨ شعبه تابعه در سراسر کشور است.
حدود ۵٠ در صد بودجه بنیاد مسکن از سوی دولت تأمین می شود. با این وجود انتقادهای زیادی در باره ناشفاف بودن عملیات این بنیاد و شرکت ها و مؤسسات زیر مجموعه ای آن وجود دارد.
بودجه سال ۱۳۹۹ بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ۱۰هزار و ۹۳۶ میلیارد ریال بوده است.
در سال ٢٠۱۵ این بنیاد ٢۳ هزار واحد مسکونی ساخته است.
از زمان آغاز فعالیت تا پایان سال ٢٠۱۵ این بنیاد فقط ۱٢٣ هزار و ۱٠٢ واحد مسکونی احداث کرده است. البته مدیر اجرایی آن ادعا می کند که این بنیاد بیش از ٢٠٠ هزار خانه روستایی را بازسازی کرده است.
کمیته امداد امام
کمیته امداد امام در ۱۴ اسفند ۱۳۵۷به دستور آیت الله خمینی و با هدف پشتیبانی از محرومان و مستضعفان و توانمندسازی آنها به ریاست حبیب‌الله عسگراولادی بنیان‌گذاری شد.
این بنیاد شبیه سایر نهادهای دیگر دولت سایه، خیلی زود وارد حوزه اقتصادی شد. فعالیتهای اقتصادی آن بتدریج از اهداف ابتدایی تعریف شده گذشت. بنیادی که هدف آن از بین بردن فقر در کشور بود، امروز مبدل به بزرگترین “کارتل” کشور شده است.
کمیتهٔ امداد امام از منابع پرشمار مالی و سرمایه‌ای بهره می گیرد. زکات و صدقه‌ها، تنها بخشی از درآمدهای این نهاد را در بر می گیرد. بر پایهٔ اعلام کمیته امداد امام میزان مشارکت مردمی به کمیته امداد در سال ۱۳۹۵ معادل هزار و ۴۶۰ میلیارد تومان بوده‌است. کمیته امداد همچنین از بودجه عمومی کشور استفاده می کند.
بودجه دولتی اختصاص داده شده به این کمیته در سال ٢٠۱٨ بالغ بر ۵۴٠٠ هزار میلیارد تومان بوده است. افزون بر این طی این سال ۱۴٠٠ میلیارد تومان وام های بدون بهره از بانک ها دریافت کرده است. اما درآمدهای گسترده این نهاد از فعالیت های اقتصادی و مالی آن بدست می آید. مردم‌سالاری آنلاین می نویسد:« عمدتاً اینگونه تصور می‌شود که منابع کمیته امداد از محل بودجه دولت و کمک‌های مردمی به‌دست می‌آید. اما واقعیت این است که خود کمیته امداد نیز فعالیتهای اقتصادی گسترده ای دارد و این فعالیت‌ها درآمدزایی دارند.
فعالیتهای اقتصادی کمیته امداد در قالب نهادی با نام مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام صورت می‌گیرد. این مجتمع دارای چهار هلدینگ است که هر هلدینگ در حوزه مشخصی فعالیت می‌کند و از چندین شرکت تشکیل شده است.
هلدینگ توسعه دامپروری و کشاورزی امداد در سال ۱۳۶۳ تشکیل شده و در حال حاضر در قالب ۱۰ شرکت، حدود ۱۰۰ واحد کشاورزی و دامپروری را در ۱۶ استان کشور مدیریت می‌کند. از شرکتهای زیرمجموعه این هلدینگ می‌توان به کشت و صنعت بهار رفسنجان، کشت و صنعت امداد سپاهان گلدشت، کشت و صنعت سبزدشت فارس، توسعه کشاورزی و دامپروری زرین دام زاینده رود اصفهان و چندین شرکت دیگر اشاره کرد. این شرکت‌ها در فعالیت‌ها متنوعی از دامداری و پرورش طیور و تولید تخم مرغ گرفته تا زراعت و باغداری و تولید پسته فعال هستند. بنا به اطلاعات منتشرشده توسط هلدینگ توسعه دامپروری و کشاورزی امداد، این هلدینگ یکی از بزرگترین مجتمع‌های کشاورزی و دامداری در کشور است.
هلدینگ عمران ساختمان: از پروژه‌های هلدینگ ساختمانی کمیته امداد می‌توان به پروژه آجودانیه، پروژه نیاوران ۳، پروژه مجتمع تجاری و اداری طوبی، پروژه ظفر دولتشاد، مجتمع مسکونی ولنجک، مجتمع مسکونی ساسان و غیره اشاره کرد. هلدینگ ساختمانی کمیته امداد چهار شرکت تابعه دارد.
کمیته امداد در بخش معدن نیز فعال است و سه شرکت در این حوزه دارد: شرکت معدن فرآور امداد، شرکت تعاونی معدنی امداد و شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی کردستان. شرکت معدن فرآور امداد، کار بهره‌برداری از دو معدن سنگ را برعهده دارد.
کمیته امداد در حوزه سرمایه‌گذاری در بازار سهام، در بخش بازرگانی و بیمه‌ای نیز فعال است و شرکت توسعه تجارت و سرمایه پایدار امداد، بازوی اجرایی کمیته در این حوزه‌ها است.
افزون بر اینها، کمیته امداد امام تعداد قابل توجهی نیز املاک و مستغلات در اختیار دارد که قطعاً برای این کمیته، ایجاد درآمد می‌کنند. در اردیبهشت ۱۳۹۵، پرویز فتاح، مدیر عامل کمیته امداد از فروش ساختمان مرکزی کمیته امداد در سوهانک به مبلغ ۱۰۰۰ میلیارد تومان خبر داد. پیش تر رسانه انتقادات گسترده‌ای از این ساختمان منتشر کرده بودند. ملک کمیته امداد در سوهانک با وسعت یکصد هزار متر مربع شامل مجتمع اداری، برج ده طبقه، مستحدثات ورزشی و استخر بود. با فروش این ملک، کمیته امداد به برجی ۱۸ طبقه در خیابان آزادی منتقل شد. هزینه خرید و بهره‌برداری از این ساختمان ۱۸۰ میلیارد تومان اعلام شد.
عدم شفافیت مانند دیگر نهادهای اقتصادی دولت سایه از مختصات کمیته امداد امام است. هیچ اطلاعاتی در مورد سود سالانه ٢۶ شرکت اصلی زیرمجموعه کمیته امداد در دست نیست. همچنین اداره املاک و مستغلات کمیته امداد که در شش منطقه جغرافیایی کشور فعالیت می کند هیچ آماری از میزان دارایی های این کمیته ارائه نمی دهد. برخی می گویند ارزش املاک ومستغلات این کمیته آنقدر زیاد است که با فروش آن می توان تمامی بدهی های جاری دولت را پرداخت کرد.
نهادهایی که در بالا به عنوان نهادهای اقتصادی دولت سایه معرفی شده اند نه تنها بخش بزرگی از اقتصاد کشور را در دست دارند، بلکه هم اکنون در بسیاری از نهادها و شرکت های دولتِ رسمی نفوذ دارند.
این بنگاه‌های اقتصادی بسیار پرقدرت، بخش بزرگی از منابع اولیه خود را از طریق مصادره اموال عمومی و ایجاد مناسبات غیر قانونی برای چپاول اموال عمومی بدست آورده اند. این بنگاه ها نه تنها مالیات نمی دهند بلکه دفتر و دستک‌های روشنی ندارند و به هیچ مرجعی حساب پس نمیدهند، مگر در موارد خاص، به بیت رهبری، آنها بعضاً از بودجه دولت و امکانات و تسهیلات دولتی نیز بهره می گیرند.
این نهادها با توجه به قدرت مستقل اقتصادی زیادی که برای خود ایجاد کرده‌اند و با توجه به اینکه امکانات نظامی و امنیتی و اطلاعاتی کشور را نیز در اختیار دارند قابلیت تشکیل یک قطب مستقل برای دخالت در بسیاری از تصمیمات در مسائل اقتصادی و سیاسی و داخلی را دارا می‌باشند. در واقع طی سه دهه گذشته روند انتقال دارایی‌ها از دولتِ آشکار به دولتِ سایه و یا پنهان ادامه داشته است. این نهادها با سیاست‌های خصوصی‌سازی دولت در برخی حوزه‌های اقتصاد، راه را برای ورود بخش خصوصی به عرصه اقتصاد تنگ کرده اند. این نهادها همچنین به شکل مجموعه های مافیایی عمل می کنند. آنها سر منشا فساد مالی و اقتصادی در ایران هستند و آنقدر در این راه جلو رفته اند که فساد اقتصادی در کشور مختصات فراگیر و “سیتماتیک” به خود گرفته است.
[1] نگاهی به دیگر شرکت های زیر مجموعه ای بنیاد تعاون سپاه
بنیاد تعاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در ده ها شرکت در ۳۱ استان کشور، سهامدار عمده بوده که در گروه های صنعتی و تجاری مختلف فعالیت می کنند:
شرکت مهندسی افق توسعه صابرین از جمله شرکت های زیر مجموعه بنیاد تعاون سپاه است. شرکت مهندسی افق توسعه صابرین، پیش از سال ۱۳۸۰ تاسیس شده است و سهامداری عمده شرکت های زیر را در کارنامه خود دارد: شرکت صنایع غذایی مائده سپاه؛ شرکت مخابراتی و الکترویکی موج نصر گستر؛ شرکت کشت و صنعت شاداب خراسان؛ شرکت کفش نوید بهمن؛ شرکت خدماتی ساتر سبز؛ شرکت صابرین کیش؛ شرکت مهندسی پژوهشگران پویا الکترونیک؛ شرکت بتون عمران البرز و شرکت بهاران گستر کیش.
شرکت ریل ترابر سبا، از دیگر شرکت های تحت کنترل بنیاد تعاون سپاه پاسداران است. این شرکت در مهر ماه سال ۱۳۸۸ تاسیس شد. موضوع این شرکت: جابجایی ریلی بار و مسافر، انجام کلیه پروژه های مرتبط با حمل و نقل ریلی، انجام کلیه پروژه های مرتبط با مطالعه، طراحی، ساخت، تولید، بهینه سازی، بازسازی، راهبری، نگهداری و تعمیرات تجهیزات ناوگان حمل و نقل ریلی، انجام کلیه پروژه های مرتبط با مطالعه، احداث، بهره برداری ونگهداری انواع خطوط ابنیه، پل ها، تونل ها، ایستگاه ها و زیرساختهای ریلی،انجام کلیه پروژه های مرتبط با مطالعه، طراحی و ساخت انواع سیستم های “سیگنالینگ” و کنترل ایمنی است.
شرکت عمران و مسکن سازه پایدار زردکوه، یکی از بازوهای غیر بورسی بنیاد تعاون سپاه است که در حوزه ساختمان سازی و فعالیت های مربوط به ابنیه سازی فعالیت دارد.
شرکت توسعه ترابر ایرانیان از شرکت های غیر بورسی بنیاد تعاون سپاه در گروه حمل و نقل محسوب می شود.
شرکت مواد غذایی چهارمحال و بختیاری، از شرکت های غیر بورسی حوزه مواد غذایی فعالیت های بنیاد تعاون سپاه است.
شرکت خمیر مایه چهارمحال و بختیاری، شرکت غذایی بنیاد تعاون سپاه است.
شرکت آینده سازان فردای کوثر یکی از شرکت های سرمایه گذاری بنیاد تعاون سپاه است.
شرکت کشت و صنعت فردوس، از بازوهای تولیدی بنیاد تعاون سپاه در عرصه صنایع غذایی است.
شرکت گروه طلیعه سبز جهان، از دیگر شرکت های زیر مجموعه بنیاد تعاون سپاه است که در حوزه فنی و مهندسی فعالیت دارد.
شرکت مهندسی اندیشه و عمران محیط از شرکت های مهندسی بنیاد تعاون سپاه است.
موسسه خدمات مسافرت هوایی گردشگری و زیارتی ثامن الائمه از جمله ظرفیت های بنیاد تعاون سپاه در حوزه صنعت گردشگری است.
شرکت صنایع معدنی شهاب سنگ از جمله شرکت های غیر بورسی بنیاد تعاون سپاه است که در زمینه استخراج و فراوری مواد معدنی فعالیت دارد.
[2] شرکت “کارگزاری مهر اقتصاد ایرانیان” که در زمینه بازار بورس فعالیت می‌کند.
شرکت “تجلی مهر ایرانیان” دیگر شرکت زیرمجموعه بانک مهر اقتصاد خود هلدینگی در بخش “عمران و ساختمان” است و راهبری و هدایت چهار شرکت عمرانی و یک شرکت طراحی و نظارت را عهده‌دار می‌باشد. شگفت آنکه با وجودی که فعالیت های اصلی این شرکت در امور ساختمانی، اقتصادی و بازرگانی است در اداره ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غیرتجاری تهران به ثبت رسیده است!
شرکت “فراسوی شرق” هم یکی دیگر از شرکتهای زیرمجموعه “مهر اقتصاد” و از شرکتهای تابعه شرکت تجلی مهر ایرانیان (هلدینگ عمران و ساختمان) و همچنین عضو انجمن صنفی انبوه‌سازان استان خراسان رضوی است. این شرکت در زمینه طراحی و محاسبه، اجرا و نظارت بر پروژه‌های عمرانی، ابنیه، معماری راه و باند، امور سد‌سازی و اجرای پروژه‌های تأسیساتی اعم از برقی و مکانیکی و اجرای کلیه خطوط انتقال و توزیع شهری (در زمینه آب و فاضلاب) فعالیت دارد.
شرکت”آتیه‌سازان مهر اقتصاد”: در اطلاعاتی که بر روی وب‌سایت بانک مهر اقتصاد آمده، اهداف تأسیس “آتیه‌سازان مهر اقتصاد” اینگونه معرفی شده است: «ایجاد انگیزه و افزایش تعهد سازمانی»، «تبدیل‌شدن به نماد همبستگی و اتحاد کارکنان بانک»، «جلب و ارتقای مستمر رضایت پرسنل»، «کمک به معیشت پرسنل» و «خلق ارزش افزوده و کسب سود به منظور حفظ ارزش پول سرمایه‌گذاران شاغل و بازنشسته بانک.»
این شرکت هم شرکت انتفاعی معرفی نشده است.