ویروس کُرونا چیست؟
ویروس‌های کُرونا به خانوادۀ بزرگی از ویروس‌هائی اطلاق می‌شود که در میان برخی از حیوانات، از جمله شتر، گربه و خفاش گردش می‌کنند. این ویروس‌ها از نظر ترکیبات شیمیائی و مشخصات ژنتیکی شباهت‌های زیادی یا هم دارند. نام ویروس‌های کُرونا با توجه به تصویر آنها، که بوسیلۀ میکروسکوپ‌های الکترونیکی تهیه شده و به نوعی تاج (crown, corona) شباهت دارد، انتخاب شده است.
تا به حال شش نوع از این ویروس‌ها به انسان حمله کرده‌‌اند که در سه مورد به بروز بیماری‌های کُرونائی همه‌گیر در دو دهۀ گذشته منجر شده است.
بیماری سارس(1) در سال ۲۰۰۳ در گواندونگ چین مشاهده شد و به بسیاری از کشورهای جنوب شرقی آسیا، آمریکای شمالی، اروپا و آفریقای جنوبی سرایت کرد. ویروس این بیماری، که سارس-کو-و (2) نام گرفت، در آغاز در خفاش یافت شد. نوعی گربه – که به نام گربٖۀ نخل از آن نام می‌برند – و نوعی سگ نیز حامل و ناقل این بیماری بوده‌اند. اول بار این بیماری از بازارهای حیوانات زنده به انسان سرایت کرد. سرایت آن میان انسان‌ها از طریق ذرات آب که بر اثر سرفه یا عطسه پخش می‌شوند، صورت گرفت، و نیز از طریق تماس مستقیم یا لمس کردن اشیائی که به این ویروس آلوده شده بودند. در مورد سارس نقطه اوج سرایت تقریبا ده روز پس از ابتلا به بیماری، یعنی هنگامی که بسیاری از بیماران بستری شده‌اند، اتفاق می‌افتد؛ به همین علت احتمال ابتلای کارکنان بیمارستان‌ها بسیار بالاست. بیماری سارس ۸۰۶۹ نفر را گرفتار کرد که ۷۷۴ نفر از آنها جان باختند. درجۀ سرایتش هم یک به چهار بود، یعنی هر کس که بیمار می‌شد، به طور متوسط چهار نفر دیگر را هم مبتلا می‌کرد. میزان مرگ و میرش نیز ۹/۵ در صد بود. آخرین مورد ابتلا به این بیماری در سپتامبر ۲۰۰۳ گزارش شده است.
نه سال بعد در عربستان سعودی بیماری مِرس(3) ظهور کرد. ویژگی مِرس سرایت گاهگاهی آن از شتر به انسان و، در موارد محدود، از انسان به انسان است. شدت سرایت این بیماری به کارکنان بیمارستان‌ها ناشی از بالا بودن درجه مسری بودن آن از فرد به فرد بوده است. تقریباَ تمام موارد این بیماری به عربستان و یا نواحی اطراف این کشور محدود ماند.
علائم بیماری مِرس چندان روشن نشده‌اند، اما بسیاری از بیماران به نوع نامشخصی از ذات‌الریه و نارسائی‌های شدید تنفسی دچار می‌شوند. ۸۰ در صد بیماران را باید با توسل به تنفس مصنوعی نجات داد. اضافه بر اینها، بیماران اغلب دچار اختلالاتی در کارکرد معده و روده و بخصوص کلیه می‌شوند. این انبوه اختلال‌ها ناشی از ترکیب شیمیائی مادۀ سازندۀ ویروس مرس (4) است با مواد دیگری که در قسمت‌های زیرین دستگاه تنفس، و در معده، روده و کلیۀ انسان وجود دارد.
خطر سرایت بیماری مِرس، همچون بیماری سارس، به کارکنان بیمارستان بسیار بالاست. ویروس این بیماری هنوز در حال گردش است و تا امروز تقریباَ ۲۵۰۰ نفر را مبتلا کرده که از این میان ۸۵۰ نفر درگذشته‌اند. خطر سرایت این بیماری بسیار محدود، اما نسبت مرگ و میر آن بسیار بالاست (۳۵ در صد).
ویروس سارس –کو و – ۲ (5) چیست؟
در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹ چند بیمار که به نوعی ذات‌الریۀ ناشناخته مبتلا بودند، در ووهان واقع در چین مشاهده شدند. حضور این بیماران به شعبۀ سازمان بهداشت جهانی در پکن گزارش داده شد. در ۷ ژانویۀ ۲۰۲۰ نوع جدیدی از ویروس کرونا (سارس-کوو- ۲) در این بیماران تشخیص داده شد. نام این ویروس یکی-دو بار تغییر کرد و سرانجام در ۱۱ فوریۀ ۲۰۲۰، «کمیتۀ بین‌المللی رده‌بندی ویروس‌ها» نام سارس-کو و – ۲ را برای آن برگزید.
سارس-کو و- ۲ نوعی ویروس کُرونائی است که خصوصیات ژنتیکی آن تا ۷۹ در صد با سارس- کو-و، و تا ۹۶ درصد با دو ویروس کُرونائی که در خفاش گل‌های داوودی یافت می‌شود، یکسان است. آر. ان. اِی. (6) آن در مقایسه با آر. ان. اِی. ویروس‌های دیگر بزرگ‌تر است. یک سوم مادۀ ژنتیکی آن متشکل است از ژن‌هائی برای چهار ساخت پروتئینی و هشت ژن هم برای پروتئین‌های کمکی – و همین پروتئین‌ها هستند که به سیستم دفاعی بیمار حمله می‌کنند و آن را از کار می‌اندازند. بخش بیشتر باقی‌ماندۀ مادۀ ژنتیکی ویروس نیز شامل ژن‌های تکراری یا جانشین است…
ویروس‌های سارس-کو و – ۲،به هنگام سرایت، به سلول‌های بدن انسان می‌چسبند و به علت شباهت بسیاری که میان ترکیبات آنها وجود دارد، سخت به هم پیوند می‌خورند. هنگامی که ویروس به گیرنده‌های سلول‌های انسان بسته می‌شود، آر. ان. ای. خود را به درون سلول آلوده می‌ریزد و نوعی پروتئین ویروسی جدید به وجود می‌آورد. سلول آلوده می‌تواند در هر روز ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ ویروس جدید تولید کند.
بیماری کووید – ۱۹ (7) چیست و چگونه سرایت می‌کند؟
بیماری ناشی از سرایت ویروس سارس-کو و- ۲، کووید – ۱۹ نام‌گذاری شده است .
دو عامل در انتشار اولیه و سریع این ویروس تاَثیر داشتند: ۱) جمعیت ۱۱ میلیونی ووهان که باعث سرایت فراوان آن بین افراد شد، و ۲) سیستم حمل و نقل شهری که احتمال انتقال بیماری را به نقاط دیگر افزابش داد. با وجود اقدامات مقامات چینی برای قرنطینه کردن شهر، بیماری کووید-۱۹ تا ماه مارس ۲۰۲۰ در بیش از صد شهر دیگر گزارش شد. بنا به تحقیقات دانشگاه جان هاپکینز، تا ۱۹ مارس ۲۰۲۰، در سراسر جهان ۲۲۲،۶۴۲ نفر بیمار شدند و ۹،۱۱۵ نفر جان خود را از دست دادند—این ارقام همچنان در حال افزایش است.
به نظر می‌رسد که ویروس عمدتاَ بوسیلۀ ذرات آب دهان (به هنگام سرفه و عطسه و حرف‌زدن) منتقل می‌شود(8)، اما در ادرار و در خون نیز یافت شده است، و همین باعث شده که به دیگر راه‌های سرایت نیز اندیشیده شود. دوران کمون – یا نهفتگی – بیماری تا چهارده روز طول می‌کشد؛ هر چند زمان متوسط آن پنج تا شش روز است. بنا به آخرین تحقیقات این دوره تا ۲۴ روز هم ممکن است به درازا بکشد. سن متوسط بیماران کووید-۱۹ پنجاه و نه سال است. اولین نشانه‌های آن تب، سرفه‌های خشک، خستگی، دردهای عضلانی، و تنگی نفس است. در پایان هفتۀ اول بیمار ممکن است دچار ذات‌الریه شود. فاصلۀ متوسط میان آغاز بیماری تا لزوم بستری شدن در بیمارستان از ۹،۱ تا ۱۲،۵ روز است. به تقریب ۲۵ درصد بیماران کارشان به مرحلۀ حاد بیماری و نیاز به درمان فشرده کشیده می‌شود. روند معالجۀ ده درصد بیماران تا استفاده از تنفس مکانیکی پیش می‌رود. در شدیدترین موارد، بیمار دچار ذات‌الریه و دشواری‌های تنفسی می‌شود. این بیماری برای کودکان و نوجوانان چندان خطرناک نیست.
یافته‌های پراکندۀ آزمایشگاهی حاکی از گرفتاری بیماران به معضلات و پیچیدگی‌های دیگر به نسبت‌های متفاوت است. در حال حاضر میزان سرایت بیماری دو تا سه و نیم است، یعنی هر بیمار می‌تواند دو تا سه نفر دیگر را بیمار کند. بنا به برخی تخمین‌ها این ارقام می‌تواند تا دو برابر افزایش بیاید. میزان مرگ و میر در بیماران کووید- ۱۹ دو تا چهار در صد است. این رقم در مورد بیماران مسن به طرز چشم‌گیری بالاتر می‌رود.
اگر فرض کنیم که شمار مواردی که در آنها علائم بیماری ظاهر نمی‌شوند یا بسیار ناچیز هستند، چند برابر بیش از موارد آشکار و گزارش شدۀ این بیماری‌اند، در این صورت میزان مرگ و میر تا یک در صد کاهش می‌یابد. با این که نرخ مرگ و میر کمتر از مرس- کوو است، از آنجا که موارد ابتلا به کووید – ۱۹ بسیار بیشتر بوده و همچنان بیشتر خواهد شد، مرگ و میر بسیار بیشتری هم به بار خواهد آورد. همچنان که در مورد بیماری‌های کُرونایی دیگر پیش آمد، در مورد کووید – ۱۹ نیز کارکنان بیمارستان‌ها بیش از همه قربانی سرایت بیماری خواهند بود.
تلاش و تحقیق برای تهیۀ تست
اولین گزارش دربارۀ ویروس «سارس- کو و – ۲ » درتاریخ ۱۱ ژانویۀ ۲۰۲۰ بوسیلۀ دانشمندان چینی منتشر شد؛ یک هفته بعد، ویروس‌شناسان آلمانی اولین تست را برای شناسائی بیماری کووید – ۱۹ ارائه کردند. در ایالات متحده، به علت فقدان آمادگی و کُندی حکومت فدرال قابلیت‌های چندانی برای تهیۀ تست فراهم نبوده است. اولین بار «مرکز کنترل بیماری‌ها» تستی عرضه کرد که قابل اعتماد نبود و کنار گذاشته شد. در حال حاضر که تست آماده شده و موجود است، تهیۀ آن به مقدار مورد نیاز، به علت کمبود مواد لازم، ممکن نیست.
شکست در تهیۀ تست تا حدی نیز ناشی از کاهش مکرر بودجۀ بهداشت ایالات متحده بوده است. برای مثال، بودجۀ «مرکز کنترل بیماری‌ها» از نزدیک به ۱۳ میلیارددلار در سال ۲۰۱۰ به ۸ میلیارد در سال جاری کاهش یافته است. از سوی دیگر، مقامات حکومتی عمداَ توزیع تست‌ها را به عقب انداختند، به این دلیل که تصوۤر می‌کردند هیستری کرونا را رقبای انتخاباتی آنها در جریان مبارزات انتخاباتی راه انداخته‌اند – با این توجیه که دسترسی به تست باعث افزایش شمار بیماران خواهد شد و همین بر وجهۀ رقبای سیاسی خواهد افزود.
سرانجام، پس از تعیین شرایط لازم برای تهیۀ تست از جانب «مرکز کنترل بیماری‌ها»، «ادارۀ خوراک و داروی» ایالات متحده در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ با انتشار یک دستورالعمل جدید به لابراتوآرها اجازه داد تا یک تست مولکولی برای بیماری کووید – ۱۹ تهیه کنند. با این همه، دشواری کار و رعایت انبوه مقررات و نظارت ارگان‌های متعدد کار تهیۀ تست را یه تاَخیر انداخت.
در حال حاضر، چند لابراتوآر مرجع به تهیۀ تست نائل شده یا تقریباَ نائل شده‌اند. نمونه‌هائی که بدین طریق فراهم آمده‌اند به لابراتورهای بیمارستان‌ها امکان می‌دهند تا مؤثرترین آنها را انتخاب کنند.
تحقیقاتی که در لابراتوآرهای بیمارستان‌های سراسر دنیا صورت می‌گیرد، متوجه دو خصوصیت پروتئینی و ژنتیکی ویروس‌های کرونا و بویژه ویروسی است که موجب بیماری کووید – ۱۹ می‌شود. تنوع عوارض و آثار ورود ویروس در بدن بیمار، کار تست گرفتن و اعتماد به نتایج آن را سخت دشوار می‌کند. برای مثال، چهار نفر از کارکنان بیمارستان در چین به کووید – ۱۹ مبتلا شدند و پس از بهبودی شرایط لازم برای ترک بیمارستان و پایان دادن به قرنطینه را دریافت کردند. این شرایط عبارت بودند از فقدان علائم (سمپتوم‌های) بیماری، فقدان آثار بیماری در تصویرهای رادیولوژی، و نتایج منفی دو تست مربوط به آثار ژنتیکی ویروس. بعد از پنج تا سیزده روز نتایج این دو تست آخر در مورد هر چهار نفر مثبت از آب درآمد.
بدین ترتیب، تست‌هائی که برای سنجش این گونه عوارض بیماری تهیه شده‌اند، با وجود دقیق بودنشان، برای تعیین میزان آلودگی بیماران بستری شده، کافی نیستند. بنا به دستورالعمل موقتی «سازمان بهداشت جهانی»، تنها یک تست با نتیجۀ منفی به معنای عدم ابتلا به کووید – ۱۹ نیست…
کووید – ۱۹ چگونه درمان می‌شود؟
درمان بیماری کووید – ۱۹ همانند معالجۀ دیگر بیماری‌های ویروسی مجاری تنفسی است و در درجۀ اول عبارت است از مراقبت‌های حمایتی از بیمار و چنانچه لازم باشد، تاَمین اکسیژن مورد نیاز او. کورتی‌کوستروئید، همچنانکه داروهای ضدتورمی، توصیه نشده اند. در برخی موارد داروهائی که آثار ژنتیکی ویروس را خنثی کند، در معالجۀ کوووید – ۱۹ مؤثر بوده‌اند. در چین مفید بودن نوعی داروی ضد آنفلوآنزا (با نام فاوی پیراویر) تاَیید شد. کلوروکین، که داروئی است برای معالجۀ مالاریا، و در سال ۲۰۰۲ برای مقابله با ویروس سارس-کو و از آن استفاده شد، ممکن است علیه سارس کو و – ۲ نیز مؤثر باشد(9).
در حال حاضر هیچ واکسنی علیه ویروس سارس کو و – ۲ موجود نیست، هر چند که مطالعه و تحقیق برای بیش از یازده واکسن ادامه دارد و تهیۀ نوعی واکسن «بوسیلۀ مؤسسه‌های ملی بهداشت» آمریکا در ۱۶ مارس امسال مراحل ابتدائی تهیٖۀ خود را طی کرد. امۤا هیچ یک از این واکسن‌ها تا حداقل یک سال دیگر برای عرضه آماده نخواهند شد.
«مرکز کنترل بیماری‌ها» توصیه می‌کند که کارکنان خدمات پزشکی از همۀ وسائل حفاظتی استفاده کنند و احتیاط‌های استاندارد را در همۀ موارد، از جمله در استفاده از حفاظت از چشم بکار ببندند. استفاده از روپوش سراسری، دستکش، و حتی دهان‌بند طبی برای کارکنان بیمارستان‌ها و خدمۀ بهداشتی الزامی است. ماسک‌های معمولی کاغذی چندان به درد نمی‌خورند.
چند نکتۀ دیگر در مورد بیماری کووید – ۱۹
بیشتر کسانی که گرفتار ویروس سارس-کوو – ۲ می‌شوند، بیماری نسبتاَ ملایمی را از سر می‌گذرانند. بنا به تخمین مارک لیپسیچ(10)، متخصص بیماری‌های مسری در دانشگاه هاروارد، تا ۶۰ در صد همۀ افراد بالغ ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. هنوز دانسته نیست که این ویروس در بهار و تابستان به انتشار خود ادامه خواهد داد یا آنکه مثل دیگر بیماری‌های دستگاه تنفسیِ فصل زمستان از میان خواهد رفت. اگر فروکش کند، این احتمال وجود دارد که در فصل پائیز با شدت بیشتری بازگردد.
چگونه می‌توان با کووید – ۱۹ مقابله کرد؟
هدف از اجرای مقررات خانه‌نشینی یافتن هر یک از موارد بیماری و پایان دادن به سرایت آن است. شیوع ناگهانی کورونا مجادله‌هائی، هم در چین و هم در دیگر کشورها، بر سر این که رعایت قرنطینه برای جلوگیری از انتشار آن مؤثر است یا نه، به دنبال داشته. اگر مقررات قرنطینه به دقت اجرا شود، انتشار بیماری کنترل خواهد شد؛ هر چند پیداست که در این کار نباید حقوق بشر نادیده شود. در عین حال، می‌توان فهمید که در عصر ارتباط جهانی به کار بستن مقررات مؤثر قرنطینه چقدر دشوار است – اگر غیرممکن نباشد.
یک قرنطینۀ ملایم، که واقع‌بینانه‌تر است، انتشار بیماری را کُند خواهد کرد؛ و هدف از آن حفاظت از آسیب‌پذیرترین افراد در برابر بیماری‌ای است که از پیش در سراسر جامعه پراکنده شده. با کاهش شمار موارد شدید بیماری، بیمارستان‌ها و سیستم پزشکی بهتر می‌توانند با بیماری مقابله کنند.
تدابیر پیش‌گیرانه، بجز فاصله‌گیری اجتماعی، شامل رعابت کارهائی نظیر شستن منظم دست‌ها، محدودکردن مسافرت به موارد ضروری و… نیز هست. کسانی که بیش از همه آسیب‌پذیرتراند باید در قرنطینۀ کامل بسر برند.
پراکندگی اقتدار حکومتی، هزینۀ هنگفت تاَمین سلامتی، ضعف شبکۀ بهداشت عمومی، از عواملی هستند که کنترل این بیماری عالم‌گیر را دشوار می‌کنند. بنا بر یک سناریوی پذیرفتنی، در ایالات متحده آمریکا ۲۰ درصد جمعیت به این بیماری مبتلا خواهند شد و ۰/۵ در صد – یعنی ۳۲۷۰۰۰ — نفر خواهند مرد. این تعداد ۹ برابر بیش از مرگ بر اثر یک آنفلوآنزای معمولی است. در حال حاضر ایالات متحده دارای ۹۲۵۰۰۰ تخت بیمارستانی و ۴۶۰۰۰ تخت مجهز به مراقبت‌های ویژه ــ‌آی سی یو – است، که به طرز غم‌انگیزی ناکافی است. چرا که بنا به تخمین‌های معقول شمار بیمارانی که هم‌زمان نیازمند مراقبت‌های فشرده باشند، ممکن است حتی به بیش از ۲۰۰،۰۰۰ نفر برسد. بنابراین باید از هم اکنون همۀ اقدامات پیش‌گیرانه را آغاز کرد.
*Fred Flapp ، فرد فلَپ متخصۤص آسیب شناسی پزشکی، استاد و مدیر لابراتوآرهای مدرسۀ پزشکی دانشگاه کانزاس، ایالات متحدۀ آمریکا.
**این نوشتارترجمۀ کوتاه و ساده شدۀ مقاله‌ای است با عنوان The Covid-19 Pandemic : A Summary؛ علاقمندان می‌توانند نسخۀ پی دی اف مقاله را به آسانی در اینترنت بیابند.
(1)– SARS
(2)– SARS- CoV
(3)– MERS-CoV, Meadle Eastern Respiratory Syndrome، (اختلالات تنفسی خاور میانه‌ای)
(4)– MERS-CoV S
(5)– SARS-CoV-2
(6)– RNA، از اجزای ژنتیکی ویروس.
(7)– COVID-19
(8)– ذرات آبی که به هنگام سرفه یا عطسه یا حتی حرف‌زدن از دهان شخص منتشر می‌شوند بسی بیش از آن است که به چشم می‌آید یا احساس می‌شود. بخش بزرگی از این ذرات قابل مشاهده نیستند. یک عطسه کافی است اتاق نسبتاَ بزرگی را، اگر در و پنجره‌اش بسته باشد، برای مدتی طولانی آلوده کند.
(9)– chloroquine ،در فرانسه با نظر پزشک و با اطلاع بیمار (به علت عوارض جنبیِ احتمالی ولی بسیار شدید آن) از این دارو استفاده می‌شود، ولی بحث و مجادله بر سر آن همچنان ادامه دارد و هنوز رسماَ به عنوان داروی کووید -۱۹ شناخته نمی‌شود.
(10)– Marc Lipsitch