ماه‌های اخیر، عمده اخبار مرتبط با دخالت خارجی در بحران سوریه، به صورت عمده به هواپیماهای نظامی، موشک‌ها و بمب‌های روسیه اختصاص یافت و بسیاری از رسانه‌ها، اقدام‌های روسیه در سوریه را در صدر اخبار خود قرار دادند. این در حالی است که ده‌ها هزار جنگجوی هم‌پیمان اسد که در نبردهای زمینی شرکت دارند هم از خارجی‌هایی هستند که به این جنگ پیوسته‌اند.
جنگجویان خارجی هوادار بشار اسد رئیس جمهوری سوریه، به طور عمده از شبه‌نظامیان شیعه لبنانی، عراقی، افغان، پاکستانی و نیروهای نظامی ایرانی تشکیل شده‌اند که شمارشان رو به افزایش هم هست. آن‌ها در حقیقت جنگ سوریه را نبردی منطقه‌ای و ایدئولوژیک تلقی کرده و برای مقابله با رقبای سنی‌شان به آن پیوسته‌اند.
نفوذ شبه‌نظامیان در سوریه بیشتر می‌شود
پیشتر شبه‌نظامیان شیعه غیر سوری سعی می‌کردند فعالیت‌های خود را در سوریه مخفی نگاه دارند. اما اکنون شاهد آن هستیم که حضور خود را در جنگ‌های داخلی سوریه علنی کرده و جرئتشان هم برای نشان دادن نقششان در این جنگ، افزایش یافته است.
اخیرا جمهوری اسلامی ایران، بزرگترین هم‌پیمان بشار اسد در منطقه، اعلام کرد که حدود ۱۰۰۰ تن از نیروهایش را در سوریه از دست داده است. این اعلامی بی سابقه است که توجه‌ها را به نقش نظامی ایران در سوریه جلب کرده است؛ نقشی که تهران پیشتر تلاش می‌کرد آن را تا حد امکان، محرمانه نگاه دارد.
حزب‌الله لبنانی که گروهی شیعی است و از حمایت حکومت ایران برخوردار است هم تصاویری از رژه نظامی بزرگ نیروهایش را در خارج از مرزهای لبنان منتشر کرده؛ رژه‌ای در خاک سوریه و به طور مشخص در منطقه القصیر.
این در حالی است که هر ماه در مناطق مختلف لبنان، مراسم تشیع جنازه شبه‌نظامیانی که در حمایت از نظام اسد در سوریه کشته شده‌اند، برگزار می‌شود. در این میان لبنانی‌ها بر سر حضور حزب‌الله در جنگ اختلاف نظر دارند؛ در حالی که برخی این حضور را به ضرر لبنان و باعث افزایش تنش‌های داخلی در این کشور می‌دانند، برخی دیگر می‌گویند اگر حزب‌الله در سوریه حضور نداشت، اکنون گروه‌های تندرو، حضوری فعال‌تر در لبنان داشتند.
تنش منطقه‌ای
انقلاب سوریه علیه حکومت ۴۰ ساله خاندان اسد، سال ۲۰۱۱ میلادی آغاز شد. این انقلاب اما به سرعت به جنگ داخلی مسلحانه با صبغه‌ای مذهبی تبدیل شد. از این رو سوریه به وجهه شبه‌نظامیان غیر سوری تبدیل شد که اید‌ئولوژی، انگیزه محرک آن‌هاست.
پیوستن گروه‌های شبه‌نظامی به جنگ سوریه، نشان از تنش منطقه‌ای هم دارد. در حالی که ایران، علاوه بر خاندان اسد، از گروه‌های شبه‌نظامی شیعه حمایت می‌کند، برخی کشورهای سنی، از جمله ترکیه، قطر و سعودی، از مخالفان خاندان اسد حمایت می‌کنند.
در ادامه جنگ، گروه‌های مخالف اسد یکپارچه نماندند. حضور گروه‌های تندرو باعث اختلاف‌های بزرگی میان آن‌ها شد. این‌که گروه‌های تندرویی همچون شاخه القاعده (النصره سابق) و گروه موسوم به داعش، چگونه قدرت گرفتند و این مساله باعث تغییر چهره جنگ و همچنین تغییر مواضع بین‌المللی شد، بحث مفصلی است که در این مقال نمی‌گنجد.
اما گروه‌های شبه‌نظامی شیعه، به طور متحد، برای حمایت از نظام بشار اسد، هم‌پیمان قدیمی جمهوری اسلامی ایران و یکی از اعضای طایفه علوی، از اقلیت‌های مذهبی در سوریه پیوستند.
ایران در پی افزایش نفوذ
ابتدای جنگ، گروه‌های شبه‌نظامی شیعه، حضور خود در جنگ را با بهانه دفاع از مزارهای شیعه توجیه کردند. حزب‌الله لبنان علاوه بر این، بهانه‌ای دیگر داشت و آن دفاع از لبنان که مرزهایی طولانی و نفوذ پذیر با سوریه دارد. سپاه پاسداران ایران هم اعلام کرد شمار نامشخصی مستشار نظامی برای حمایت از نظام اسد، اعزام کرده است. اما برخی از ناظران بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران، جنگ سوریه را بهترین فرصت برای افزایش نفوذ خود در منطقه یافته است.
به طور مثال، فیلیپ اسمیت استاد دانشگاه مریلند به روزنامه «فایننشال تایمز» گفته است که حضور حزب‌الله در سوریه، بالاترین نشانه از تلاش ایران برای «بسط نفوذ» است.
او می‌افزاید: «بزرگترین تاثیر حضور شبه‌نظامیان حزب‌الله در سوریه نه تتها افزایش توان ایران در استقرار جنگجویان غیر سوری مرتبط با خود در این کشور است بلکه نتیجه آن نفوذ دائم تهران در سوریه خواهد بود؛ نفوذی که اسد هم نمی‌تواند به سادگی با آن مقابله کند».
اکنون در سوریه شبه‌نظامیان حزب‌الله در بخش‌هایی از دمشق پایتخت، ایست بازرسی برپا کرده‌اند. آن‌ها پرچم‌های شاخه سوری حزب خود را بر بالای این ایست‌های بازرسی برپا کرده‌اند.
ابتدای آغاز جنگ سوریه، شمار زیادی از شبه‌نظامیان سنی، خود را به داخل سوریه رساندند تا به گروه‌های مختلف بپیوندند. این حرکت اکنون اما تقریبا متوقف شده است. عمده دلیل آن هم تشدید تدابیر امنیتی مرزی از سوی ترکیه است.
اما حرکت شبه‌نظامیان شیعه به سوریه متوقف نشده است. انتقال شبه‌نظامیان شیعه افغان و پاکستانی تیپ‌های زینبیون و فاطمیون به سوریه و علاوه بر آن شبه‌نظامیان عراقی و لبنانی به سوریه ادامه دارد.
گزارش‌های رسانه‌ای مختلف به نقل از منابع اطلاعاتی، شمار شبه‌نظامیان شیعه حاضر در سوریه را ۱۵ هزار تا ۲۵ هزار تن برآورد می‌کنند. در مقابل شبه‌نظامیان سنی که از ابتدای جنگ به گروه‌های جهادی پیوسته‌اند، حدود ۲۷ هزار تن برآورد می‌شوند.
نبرد حلب بزرگترین نشانه قدرت شبه‌نظامیان خارجی
عملیات نیروهای دولتی سوریه در حلب به منظور باز پس‌گیری بخش شرقی آن از مخالفان که یکی از ایستگاه‌های اصلی جنگ است، نقش رو به افزایش شبه‌نظامیان را در سوریه نشان می‌دهد. خبرگزاری رویترز و دیده‌بان حقوق بشر سوریه که با شبکه‌ای وسیع از منابع محلی در ارتباط است، شمار جنگجویان غیر سوری حاضر در نبرد حلب برای پشتیبانی از نیروهای دولتی را، ۵ هزار تن برآورد می‌کنند. آن‌ها ازعراق، لبنان، افغانستان، پاکستان و ایران هستند.
روزنامه واشیگتن پست ۱۲ نوامبر در گزارشی نوشت که مشارکت شبه‌نظامیان شیعه در جنگ حلب، نشان دهنده نفوذ بی سابقه حکومت ایران در سوریه است. این روزنامه پیش‌بینی کرده که این نفوذ، سال‌های طولانی ادامه خواهد یافت.
این روزنامه آمریکایی ادامه داده است: «نیروهای بشار اسد که جنگ داخلی آن‌ها را تضیف کرده، جنگ در بخش شرقی حلب را رهبری نمی‌کنند، بلکه آن را شبه‌نظامیان شیعه لبنانی، عراقی، پاکستانی و افغان تحت مدیریت ایران رهبری می‌کنند».
بنابر این گزارش، این شبه‌نظامیان نقش موثری در هماهنگی حملات نیروهای دولتی و جنگنده‌های روسیه علیه مواضع مخالفان مسلح در شرق حلب ایفا می‌کنند.
فیلیپ اسمیت کارشناس گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در انستیتوی سیاست‌های خاور دور می‌گوید: «به نظر می‌رسد این شبه‌نظامیان در حال تشکیل ائتلاف زمینی پیشرفته‌ای هستند که نفوذ ایران در سوریه را چند برابر کرده و مسئولان سوری را هم نگران کرده است».
اسمیت پیش‌بینی کرده که این ائتلاف زمینی، نقش دراز مدت نظامی و اید‌ئولوژیکی به سود ایران در سوریه ایفا خواهد کرد.
او ادامه می‌دهد که اسد هم نمی‌تواند برای جلوگیری از افزایش نفوذ این ائتلاف خارجی در سوریه کاری انجام دهد زیرا همین ائتلاف است که جلوی سرنگونی نظامش را گرفته است.
حکومت ایران از سال‌ها پیش از شبه‌نظامیان شیعه برای استحکام نفوذ خود در کشورهای دیگر همچون عراق و لبنان استفاده می‌کند. در عراق گروه‌های مختلفی که از سوی تهران پشتیبانی می‌شوند، نبض زندگی سیاسی را در دست گرفته‌اند. در لبنان هم حزب‌الله اکنون از دولت و ارتش، نیرومندتر شده است.
برخی سخنان مسئولان آمریکایی نشان از آن دارد که واشینگتن از این افزایش نفوذ حکومت ایران نگران است. گزارش روزنامه واشینگتن پست هم به این مساله اشاره کرده است. در حالی که دو کشور با گروه داعش در عراق در حال نبرد هستند، اما اهداف متفاوتی در سوریه دارند.
برخی تحلیلگران هم می‌گویند چه بسا روزی برسد که تهران با روسیه بر سر نفوذ در سوریه رقابت کند؛ رقابتی که هم‌اکنون میان تهران و قدرت‌های منطقه‌ای در جریان است.
انگیزه‌ها
دلایل مختلفی برای شمار زیاد جنگجویان غیر سوری حامی اسد ذکر می‌شود از جمله کم شمار بودن شهروندان سوری که نظام اسد می‌تواند از میان آن‌ها سرباز گیری کند.
دلایل مختلفی هم برای اقبال شبه‌نظامیان شیعه برای حضور در جنگ سوریه ذکر می‌شود. به طور حتم تبلیغاتی که انگیزه‌های مذهبی را تشدید کرده، یکی از مهمترین عوامل است.
اما انگیزه مادی هم یکی دیگر از این دلایل است. اقامت در ایران و حقوق ماهانه، از پیش به عنوان یکی از مهمترین انگیزه‌های شبه‌نظامیان افغان برای جنگ در سوریه، در برخی رسانه‌ها منعکش شده بود.
اما در عراق که پیشتر، انگیزه مذهبی به عنوان بزرگترین عامل حضور شبه‌نظامیان عراقی در جنگ سوریه اعلام می‌شود، اکنون شاید دیگر نتوان بر روی انگیزه مادی سر پوش گذاشت.
به طور مثال، مناطق فقیر نشین استان بصره در جنوب عراق، پر شده از تصاویر جوانانی که در جنگ‌های اخیر در عراق و سوریه کشته شده‌اند. این جوانان به گروه‌های شبه‌نظامی شیعه پیوسته بودند.
روزنامه هافینگتون پست به نقل از منابع محلی نوشته است جوانانی که برای جنگ در صف نیروهای حامی اسد به سوریه می‌روند، هر ۴۴ تا ۵۵ روز حضور، ۱۳۰۰ دلار دریافت می‌کنند.
این روزنامه به نقل از شهروندانی در بصره نوشته است، افرادی که اقدام به جذب جوانان می‌کنند، به طور مکرر به مناطق شان سرکشی می‌کنند و اکنون، پیشنهادهای آن‌ها، علاوه بر سوریه، شامل مشارکت در جنگ یمن هم می‌شود!