مروری بر گزارش‌های منتشر شده در دو سال گذشته نشان می‌دهد عربستان سعودی مسیر متفاوتی را برای توسعه اقتصادی و سیاسی برگزیده است؛ مسیری که حالا با آنچه «برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰» می‌خواند جدی‌تر به نظر می‌رسد. حتی اگر با تردید بتوان به برخی از ادعاها نگریست اما نمی‌توان از حجم و دامنه تغییرات چشم‌پوشی کرد.
در ژانویه امسال و در نشست «ابتکارات سرمایه‌گذاری آینده» در عربستان از یک طرح راهبردی پرده‌برداری شد که بر اساس آن ریاض، پایتخت این پادشاهی، در میان ۱۰ شهر اقتصادی بزرگ جهان قرار خواهد گرفت. در این نشست اعلام شد که ریاض ۵۰ درصد اقتصاد غیرنفتی عربستان را تامین می‌کند و هزینه ایجاد شغل در این شهر ۳۰ درصد کمتر و هزینه توسعه زیرساخت‌ها و املاک ۲۹ درصد کمتر از دیگر شهرهای عربستان است. ولیعهد سعودی در این نشست گفت که «اقتصادهای جهانی مبتنی بر شهرها هستند نه کشورها، زیرا شهرها هستند که سنگ بنای توسعه را تشکیل می‌دهند و مقدمات طرح راهبردی ریاض به زودی به اجرا گذاشته خواهد شد». او دستاوردهای کشورش از زمان اعلام برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ را تشریح کرد و از فرصت سرمایه‌گذاری ۶ هزار میلیارد دلاری در دهه پیش رو خبر داد؛ چشم‌اندازی که نشان می‌دهد عربستان در مسیر خروج از اقتصاد نفتی و تک قطبی گام برمی‌دارد.
همزمان به تدریج در حال گشودن در‌های خود به روی گردشگران خارجی است و از سپتامبر ۲۰۱۹، صدور ویزای توریستی الکترونیکی برای مسافران مستقل از ۴۹ کشور از جمله انگلیس را آغاز کرده است. جهانگردی یکی از اجزای کلیدی «چشم‌انداز ۲۰۳۰» است که هدف آن، جذب سالانه ۳۰ میلیون گردشگر تا سال ۲۰۳۰ است و این دستاورد، عربستان را هم‌رده کشور‌هایی نظیر یونان و ژاپن قرار خواهد داد.
پالس‌های توسعه و ثبات
در آغاز سال ۲۰۲۱ عربستان پالس‌های دیگری از توسعه و ثبات را نیز به دنیا فرستاد. در هفته اول ژانویه، توافقنامه «همبستگی و ثبات» در نشستی در شهر بیابانی العلای عربستان به امضا رسید تا این پادشاهی و متحدان منطقه‌ای آن به حصر سه ساله قطر پایان دهند. برای این کار شهر باستانی العلا را انتخاب کردند تا امیر قطر برای نخستین بار پس از سه سال و نیم مورد استقبال گرم محمد بن سلمان قرار گیرد. العلا در استان مدینه در شمال غربی عربستان زمانی در تقاطع راه‌های اصلی تجارت عود قرار داشت که از دریای مدیترانه تا هند و شمال آفریقا را شامل می‌شد. جمعیت این شهر اکنون کمتر از پنج هزار نفر است، ولی پادشاهی عربستان آن را یک جاذبه مهم فرهنگی و توریستی می‌داند و طرح‌هایی در دست دارد که این شهر را که در احاطه دیوارهای باستانی است به یکی از بزرگترین موزه‌های زنده جهان بدل کند. قرار است هر سال میلیون‌ها گردشگر به این منطقه بیایند که در آن جایی بنام «الحجر» است که بقایای یک آبادی در زمان پادشاهی نبطی در دوهزار سال پیش است و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. توافق با قطر امسال در چهل و یکمین نشست سالانه شورای همکاری خلیج [فارس] امضا شد. این نشست در تالار کنسرت مرایا برگزار شد که از نظر معماری تقریبا به اندازه همین محل تاریخی چشمگیر است. مکعب‌واره درخشان این بنا، رکورد جهانی گینس برای بزرگترین بنای آینه‌ای جهان را در اختیار دارد. دیوارهای بازتابنده بیرونی آن، منظره بیابان اطراف را منعکس می‌کند. ساخت تالار بنا با گنجایش پانصد نفر در سال ۲۰۱۹ به پایان رسید و تا کنون شاهد اجراهایی از هنرمندانی چون لاینل ریچی و آنریا بوچلی بوده است.
همزمان با احیای نمادهای سنتی و تاریخی از این دست، عربستان سعودی قصد دارد طولانی‌ترین، سریع‌ترین و بلندترین ترن هوایی (رولرکاستر) جهان را نیز بسازد. این ترن هوایی با نام «پرواز شاهین»، از جاذبه‌های اصلی پارک «سیکس فلاگ» منطقه القدیه ریاض (Six Flags Qiddiya) است که با ۲۰ مسافر و سرعت بیش از ۲۵۰ کیلومتر در ساعت در مسیری چهار کیلومتری حرکت خواهد کرد. یکی از مانورهای این سواری سه دقیقه‌ای، سقوط عمودی از ارتفاع ۱۶۰ متری با استفاده از شتاب موتور مغناطیسی خواهد بود. قراراست این پارک ۳۲ هکتاری، در سال ۲۰۲۳ در نزدیکی شهر ریاض افتتاح شود و شش «سرزمین با تم ویژه» و ۲۸ بازی و وسیله تفریحی داشته باشد. به گفته فیلیپ گاس، مدیر اجرایی القدیه، این تجربه سواری «برای قلب‌های ضعیف مناسب نخواهد بود.» وی توضیح داده است: «پرواز شاهین، روی افق القدیه حرکت خواهد کرد. اول دور پارک تفریحی می‌گردد و سپس ارتفاع می‌گیرد و از نقطه‌ای بلندتر از هر ترن هوایی دیگر در جهان، به پایین سرازیر می‌شود.»
زنان سعودی در دوران جدید
امسال در روز جهانی زن، احمد الراجحی، وزیر منابع انسانی و توسعه اجتماعی، از طرح ویژه‌ای به منظور توانمند سازی زنان برای تصدی مناصب ارشد شغلی در ادارات دولتی و بخش‌های خصوصی خبر داد. او از سال ۲۰۱۹ یک زن را به معاونت خود برگزید تا این هدف را به پیش ببرد. “هند بنت خالد الزاهد” یک فعال شناخته شده در اقتصاد و تجارت است اما از خانواده سلطنتی نیست، برخلاف “ریما بنت بندر” که شاهدخت است و همان سال ۲۰۱۹ به عنوان نخستین سفیر زن در تاریخ عربستان سعودی انتخاب شد و سفارت این پادشاهی در ایالات متحده را به دست گرفت.
این پادشاهی در دوره جدید تحولاتش اعلام کرده که در هیچ منصبی نباید میان حقوق زن و مرد تفاوتی وجود داشته باشد، هرچند روشن نیست چنین ادعایی چگونه می‌تواند رضایت رهبران دینی و پرنفوذ این کشور و حتی بخش مهمی از جامعه سنتی و متعصب این کشور را به دست آورد. به گفته خانم هند الزاهد طی دهه گذشته در گام نخست به زنان اجازه داده شد در فروشگاه های پوشاک زنان کار کنند، در سال ۲۰۱۲ زنان اجازه یافتند در انتخابات شوراهای شهری شرکت کنند اما در سال ۲۰۱۳ زنان وارد انتخابات شورای مجلس سعودی شدند و ۲۰ درصد کرسی‌ها را از آن خود کردند. در سال ۲۰۱۵ شورای امور خانواده تأسیس شد و پس از آن به زنان اجازه رانندگی داده شد و سپس لزوم همراهی ولی امر (پدر یا همسر) در سفر لغو شد. تا سال ۲۰۲۰ مشارکت زنان در بخش های اقتصادی به ۳۲/۲ درصد افزایش یافت، شمار زنان شاغل در بخش های دولتی از مرز ۴۱ درصد فراتر رفت و حضور زنان در سمت‌های کلیدی، ۲۸ درصد افزایش داشت.
بانک جهانی در گزارش اخیر خود، تلاش‌های عربستان سعودی را در زمینه ایجاد قوانین و مقررات به هدف توانمند سازی زنان، امیدوار کننده توصیف و تأکید کرده است که روند اصلاحات در عربستان سعودی نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. بنت الزاهد به تازگی اعلام کرده است که «زنان سعودی به‌زودی می‌توانند به عنوان قاضی مشغول به کار شوند. ابتکاراتی در چندین سطح انجام شده که این یکی از آنهاست؛ زیرا دولت در حمایت از توانمندسازی زنان، از ورود به بازار کار گرفته تا حضور آنها در یک محیط حمایتی، ایجاد فرصت‌های برابر و دسترسی به موقعیت‌های مدیریتی، بسیار جدی است». او در سخنانی که نشان می‌دهد عربستان سعودی مجبور است برای آغاز دوران جدیدی از رابطه با جهان، به شاخص‌های جهانی دراین‌باره اهمیت دهد گفته است: «شاخص‌های بینالمللی، پیشرفت پادشاهی عربستان را در حمایت از توانمندسازی زنان در تمام سطوح ثابت کرده است».
براساس گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۰، اقتصاد عربستان سعودی بزرگترین پیشرفت را در سطح جهانی از لحاظ برابری جنسیتی داشته است. مطالعه بانک جهانی «زنان، تجارت و قانون ۲۰۲۰»، که تأثیر قوانین بر زنان در ۱۹۰ اقتصاد را بررسی کرده، نشان می‌دهد که اقتصاد عربستان سعودی ۷۰.۶ امتیاز از ۱۰۰ را کسب کرده که نسبت به امتیاز قبلی ۳۱.۸، افزایش چشمگیری داشته است. در حوزه ورزش نیز گزارش‌هایی از “فوتبال زنان بدون حجاب” و “میزبانی مسابقات گلف حرفه‌ای زنان” در این پادشاهی منتشر شده است.
حلقه وصل ابوظبی – حیفا؟
امارات متحده عربی و اسرائیل قصد دارند با ایجاد یک خط ریلی بین ابوظبی تا حیفا، خلیج‌فارس را به دریای مدیترانه متصل کنند که ۳۰۰ کیلومتر آن باید در خاک عربستان سعودی و اردن ساخته شود. این مسیر ریلی امکان انتقال کالاهای کشاورزی از اسرائیل به خلیج‌فارس را فراهم می‌کند. به گزارش روزنامه معاریو، رئیس شورای اقتصادی دفتر نخست‌وزیری اسرائیل با اشاره به اینکه دو کشور امارات و اسرائیل سرمایه گذاری‌های وسیعی بر روی ساخت و ارتقای زیرساخت‌ها انجام داده‌اند، گفت که دو کشور قصد دارند از طریق خط ریلی که بخش بزرگی از آن موجود است، خلیج‌فارس را به بندر حیفا در اسرائیل متصل کنند. آوی سمحون افزود: «بخش بزرگی از این مسیر در حال حاضر موجود است و تنها ۳۰۰ کیلومتر آن که در خاک عربستان سعودی و اردن قرار دارد، باید ساخته شود.» البته ساخت این بخش از راه‌آهن نیازمند همکاری اردن و عربستان سعودی است. با استفاده از این خط آهن می‌توان کالاهای کشاورزی و محصولات تازه را از طریق اسرائیل، اردن و عربستان سعودی به خلیج‌فارس با سرعت و هزینه کم منتقل کرد. در صورت اتمام پروژه، انتقال کالا از خلیج‌فارس تا مدیترانه تنها دو روز زمان می‌برد. در حالی که هم‌اکنون انتقال کالا با کشتی و با استفاده از مسیر دریایی و کانال سوئز، نزدیک به ۱۲ روز به طول می‌انجامد.
اگرچه تأثیر اقتصادی این مسیر ریلی بر اقتصاد هر چهار کشور چشمگیر خواهد بود اما اینکه عربستان بخشی از این پروژه باشد معنایی فراتر از یک مشارکت اقتصادی دارد؛ آن هم در شرایطی که تحولاتی همچون انعقاد توافق‌نامه‌های صلح میان اسرائیل و سه کشور عربی و دیگر تحولات خاورمیانه در جریان است. اما عربستان احتمالا تصور می‌کند که پروژه توسعه و ثبات این پادشاهی بدون آنکه تکلیف خود را با اسراییل روشن کند یک پروژه ناتمام است.
منابع گزارش‌ها و نقل قول‌ها: ایندیپندنت عربی و فارسی و وبسایت العربیه